English
Kurdish (کوردی)
ختنه پسران یا ختان نوعی جراحی بر روی آلت تناسلی مردانه است که طی آن بخشی از پوست سر آلت تناسلی یا تمام آن برداشته می شود. این عمل در اکثر جوامع سنتی و مذهبی همچون مصریان باستان، یهودیان، اعراب مسلمان و کشور ایران رواج دارد. هریک از این جوامع به دلایل خاص خود اقدام به ختنه پسران می کنند که بیشترین دلیل آن در جوامع مذهبی همچون ایران، پایبندی به اعتقادات مذهبی و دین اسلام است. در این مجال، مروری مختصر به تاریخچه ختنه پسران، فواید، مضرات و دلایل انجام آن خواهیم داشت.
خاستگاه نخستین ختنه
خاستگاه ختنه به سال ها قبل از پیدایش ادیان برمیگردد. یکی از علل گسترش برخی سنت ها و رسوم در جوامع مختلف، اشاعه فرهنگی از طریق مراودات تجاری و اقتصادی، جنگ ها و کشورگشایی ها و تعاملات فرهنگی متعددی است که بین آن کشور با همسایگانش روی می دهد . در خصوص تاریخچه ختنه پسران/ مردان در ایران، طبق شواهد تاریخی فرضیه کشورگشایی محتمل ترین گزینه به نظر می رسد. بسیاری از تمدن های کهن به قصد گسترش قلمرو ارضی خود دست به جنگ های خارجی زده و فتوحاتی را نیز بدست می آوردند که نتیجه آن اخذ و اشاعه عناصر فرهنگی یا تحمیل فرهنگ و سنت های خود به کشور مغلوب بوده است.
کشور مصر اولین خاستگاه ختنه مردان شناخته می شود. کشوری که نقطه مرزی بین سه قاره آسیا، اروپا و آفریقاست و همواره هدفی برای کشورگشایی دیگر ابر قدرت های جهان بوده است. در برخی از نقل قول ها اینگونه آمده که پسر کوروش هخامنشی، “ممفیس” پایتخت مصر را به هدف اتحاد میان ایران و مصر مغلوب خود کرده است. به دنبال آن داریوش جانشین کوروش، راه او را ادامه داده و سعی بر این داشت که با وجود کشورگشایی و غلبه بر مصر، مردمان این کشور را در اعتقادات و رسوم مذهبی آزاد بگذارد. از این رو مصریان این امکان را داشتند که طبق فرهنگ و اعتقادات خود زندگی کنند. این اقدام سبب مبادله عناصر فرهنگی مابین دو کشور ایران و مصر شد. بنابراین رسومی همچون ختنه نیز احتمالا حاصل همین انتقال و مبادلات فرهنگی بوده است .
زمینه های مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی ختنه پسران/ مردان در ایران
پیدایش ادیان توحیدی و رواج آن در مصر باستان و مناطق یهودی نشین باعث رواج سنت ها و آداب و رسوم مختلفی شد که یکی از آن ها رواج ختنه پسران بود. آموزه های دینی یهودیان بر این اصل استوار است که پسران در بدو تولد بایستی ختنه شوند. این سنت با ظهور اسلام به ایران و دیگر کشورهای تحت نفوذ اسلام نیز گسترش یافت، به گونه ای که هم اکنون به خوبی می دانیم ختنه پسران در ایران یک نوع فریضه واجب دینی و فرهنگی و گاهی به منزله گذر از دوران کودکی به بزرگسالی است. جالب است بدانید در یک برهه زمانی، به هنگام گسترش فتوحات و پیروزی های اسکندر مقدونی، ماجرای ختنه پسران توسط یونانیان منسوخ شد و مخالفت یونانیان با این سنت، برای مدت ها باعث فراموشی ختنه در ایران شد؛ اما این پدیده جان سخت بعد از گذشت مدت زمانی، مجددا در میان مردم جان گرفت و به یک رسم و سنت سمج مبدل شد. جالب است بدانید که آمار به ثبت رسیده حاکی از آن است که تنها حدود 30 درصد از کل ختنه در سراسر دنیا مربوط به مجامع غیردینی و غیرمذهبی است و 70 درصد آن متعلق به کشورهای اسلامی و به ویژه جامعه یهودیت است. برخی از باورمندان سنت ختنه از آن بهعنوان عامل هویت بخش به پسران/ مردان یاد می کنند. به عقیدۀ آنها ختنه یک نوع آیین گذار برای عبور از مرحلۀ کودکی به مرحلۀ بزرگسالی و کسب هویت مردانه است. پذیرش دینی و قومی، هویتبخشی جنسیتی به مردان و تثبیت پدرسالاری، و حفظ منافع مردان از زمینه های اجتماعی- فرهنگی گسترش ختنه به شمار می روند.
اما امروزه با افزایش سطح آگاهی مردم بخصوص مردان و والدین نسبت به حقوق اولیه انسانی و رشد حقوق فردی و حقوق کودک و حق بر بدن شاهد این هستیم که نسبت به عمل ختنه جبهه گیری هایی وجود دارد و عده ای آن را یک نوع تجاوز به حریم خصوصی کودکان و بدن آنها می دانند.
مزایا و معایب ختنه پسران
از آن جایی که اظهار نظرها و عقاید مختلف و گاه متضادی درمورد ختنه پسران/مردان در ایران وجود دارد، بهترین راه برای شناخت دقیق این عمل جراحی بیان مزایا و معایبی است که در تجربه زیسته مردم به آنها اشاره شده است.
الف)مزایای ختنه پسران این گونه عنوان شده:
- کاهش احتمال ابتلا به بیمارهای مقاربتی و عفونی (تنها در صورتی که ختنه در مراکز درمانی معتبر و کاملا بهداشتی انجام شود.)
- کاهش بروز عفونت های ادراری
- کاهش ابتلا به سرطان های مربوط به آلت تناسلی در مردان
- کاهش احتمال ابتلا به سرطان های زنانه در زنان همانند سرطان دهانه رحم (زنانی که با مردان ختنه شده ارتباط جنسی دارند)
- کاهش التهاب در سر آلت تناسلی مردان
ب)عوارض و معایب ختنه پسران نیز بدین قرار عنوان شده:
- درد، خونریزی و امکان زخم در ناحیه جراحی شده و اطراف آن
- امکان بروز عفونت در ناحیه جراحی شده (در صورتی که ختنه اصولی و بهداشتی انجام نشود.)
- احتمال بروز حساسیت نسبت به داروهای بی حسی یا بیهوشی
- افزایش احتمال تشنج، خفگی و مشکلات تنفسی
- سوزش و خارش شدید در ناحیه جراحی شده
- امکان التهاب سوراخ نوک آلت تناسلی
- کاهش لذت جنسی در آمیزش جنسی
- امکان بروز علائم روحی همچون اضطراب ، افسردگی، ترس، اختلال در خواب و…
- امکان بروز آسیب های روانی، انزوای اجتماعی، کاهش اعتماد بنفس، کج خلقی و پرخاشگری و تندمزاجی و…
دلایل مخالفان ختنه پسران/ مردان
– اختلال در عملکرد جنسی : احتمال بروز عوارض جسمی یکی از موضوعهای مهم در بسیاری از پژوهشهای انجامشده دربارۀ ختنۀ پسران است. در مقالات و مصاحبههای بسیاری مطرح شده است که مختونسازی مردان و بریدن ختنهگاه، که حاوی حجم عظیمی از گیرندههای عصبی است، موجب کاهش میل جنسی مردان و یا نیاز داشتن به زمان بیشتری برای انزال در رابطۀ جنسی می شود. عامل دیگری که در این بین به تثبیت چنین ادعایی یاری رسانده است کراتینه شدن سرنره (کلاهک) و کاهش حساسیت آن است. گرچه برخی از پژوهشها نشان میدهد که ختنه باعث کراتینه شدن کلاهک نمیشود، فرضیۀ کراتینیزه شدن پوست حشفه بر این باور است که عمل ختنه پوست حشفه را در معرض تماس با هوای بیرونی، لباسهای زیر، و غیره قرار میدهد و این پوست کراتین بیشتری تولید میکند، ضخیمتر میگردد و حساسیتش کم میشود و موجب میشود عصبهای این منطقه بهاندازۀ قبلاز ختنه حساس نباشند و این موجب کاهش لذت جنسی میشود.
– کاهش لذت جنسی: قضاوت دربارۀ عملکرد جنسی افراد ختنه نشده و افراد ختنه شده متفاوت و گاه حتی متناقض است. در کنار اظهار نظرهایی که از عملکرد جنسی بهتر مردان ختنه شده حکایت دارد، برخی نیز هستند که براساس تجارب شخصی خود عنوان می کنند مردان ختنه نشده رابطۀ جنسی بهتری دارند. برخی بر این باورند که ختنۀ مردان باعث کاهش رضایت جنسی زنان می شود. افرادی که تجربۀ رابطۀ جنسی با هر دو آلت مردانۀ ختنه شده و ختنه نشده را دارند تفاوتهای این دو را بیان کرده اند؛ فراوانی افرادی که لذت جنسی بیشتری با مردان ختنه نشده در مقایسه با مردان ختنه شده را تجربه کرده اند نشان می دهد تأثیر مثبت ختنه نشدن بر لذت جنسی محتمل تر است تا تأثیرات منفی آن. پژوهشهای انجامشده دربارۀ میزان رضایت و عملکرد جنسی مردان قبل و بعد از ختنه به نتایج چندگانهای منتهی شده است. درحالیکه برخی از این پژوهشها هیچ تفاوتی نیافتهاند، اما پژوهشهای دیگر از بروز مشکلاتی در آختگی، انزال، کاهشِ حساسیتِ آلت و دشواری در خودارضایی، و کاهش لذت جنسی پساز انجام عمل ختنه حکایت کردهاند. درمجموع حدوداً یکسوم افراد پساز انجام دادن عمل ختنه اعلام کردهاند که حیات جنسیشان ازنظر کیفیت تنزل پیدا کرده است.
– اختلال در رشد جسمی و روانی کودک: کودکان نسبتبه بزرگسالان پاسخ فیزیولوژی شدیدتری به درد نشان میدهند. ختنه دردی طاقتفرسا، تجربهای ناراحتکننده، آسیبزا و فرسایشی را بر کودک تحمیل میکند. علاوهبر اینها، ختنه میتواند الگوی خواب کودک را برهم بزند و به جدایی کودک از دنیای اطرافش، ازجمله ایجاد اخلال در تغذیه با شیر مادر، منجر شود. شواهدی از نوزادانی دیده شده که توانایی مکیدن سینۀ مادر را پس از عمل ختنه از دست می دهند و این در حالی است که تغذیه با شیر مادر برای نوزادان دارای فواید غذایی، عاطفی، پرورشی، ایمنی، و اقتصادی نیز هست که هیچ جایگزینی نمیتواند با آن برابری کند. تغذیه با شیر مادر میتواند رابطۀ مادر ـ فرزندی را بهبود ببخشد و سبب کاهش گرایش به خشونت در بزرگسالی شود. تحقیقات متنوعی بیانگر کارکرد تغذیه با شیر مادر، ازجمله در راستای محافظت از نوزادان در برابر آسم دوران کودکی و مرگومیر نوزادان و اسهال و عفونت ادراری، است. از دیگر سو، تغذیۀ نوزاد با شیر مادر برای مادران نیز دارای مزایایی است، زیرا با افزایش سطح اکسیتوسین و مزایایی مانند کاهش خونریزی پساز زایمان، بازگشت سریعتر به وزن پیشاز بارداری، بهبود مجدد استخوان با شکستگی لگن کمتر، و کاهش خطر ابتلا به سرطان تخمدان و پستان همراه است و استرس پساز زایمان را نیز تقلیل میبخشد و اینهمه برای مادرانی است که فرزندانشان را با شیر خود تغذیه میکنند.
– نادیده گرفتن حقوق کودکان: توجه به حقوق کودکان از آن حیث که جزو اقشار آسیب پذیرند و توانایی دفاع از خود، درک برخی از فعالیت ها، و توانایی ابراز رضایت آگاهانه را ندارند اهمیت دارد. براساس تعاریف و اسناد بین المللی هر فرد زیر هجده سال فارغ از اینکه در کدام نقطۀ جغرافیایی زندگی می کند و چه مذهب و نژاد و ملیتی دارد، کودک محسوب می شود و دولت های امضاکنندۀ کنوانسیون حقوق بشر متعهد شده اند سلامت جسم و روح کودکان را تضمین نمایند و با هرگونه آسیب رساندن به آنها مبارزه کنند. با توجه به این کنوانسیون و دیگر اسناد حقوق بشری، مصادیق خشونت علیه کودکان در همه جای دنیا یکسان است و فعالان حقوق کودک ختنه را یکی از این مصادیق برشمرده اند. آنجایی که والدین به جای کودکانشان برای عمل ختنه تصمیم می گیرند نشان دهندۀ فقر و ناآگاهی شان درباب پدیدۀ کودکی و حقوق کودک است . این عمل متأثر از نوع نگرش والدین نسبت به بدن کودک و حق مالکیت بر آن است که چنین حقی را برای خود قائل می شوند و به تمامیت فیزیکی بدن کودک خود تعرض می کنند. همۀ انسانها حق دارند دربارۀ بدن خویش تصمیم بگیرند. ارتباط بین اندام جنسی و هویت مذهبی مفهوِم حق بر بدن را مخدوش میسازد. جامعه ای است که هنوز دیدگاه سنتی نسبت به رشد کودکان دارد در آن کودکان اغلب فاقد صلاحیت لازم برای مشارکت در تصمیم گیری مؤثر دربارۀ خودشان شناخته می شوند. از منظر فلسفۀ اخلاق و حقوق کودکان بریدن بخشی از بدن کودک در تضاد با حقوق اوست و اگر هم ختنه عملی ضروری باشد، می باید فرد در بزرگسالی دربارۀ آن تصمیم بگیرد و پدر و مادر حق ندارند چنین تغییر بنیادینی را در بدن او ایجاد کنند.
– سود و مافیای پزشکی و مسولیت نظام سلامت: در گذشته ختّان بودن شغلی محسوب می شد که با آن فردی امرارمعاش میکرد. در دنیای امروزی نیز اگرچه پزشکان جایگزین ختّان های سنتی شده اند، به نظر می رسد با توجه به شیوع صددرصدی عمل ختنه در بین مسلمان زادگان بعد اقتصادی و گردش مالی قابل توجه این عمل برای پزشکان میتواند یکی از عوامل مهم استمرار ختنه در این دوران باشد.
گرچه توجیهات پزشکی برای انجام ختنه کودکان، عمدتاً ازسوی افراد صاحب صلاحیت علمی و از مجاری مشخصی همچون مقالات علمی و پژوهشی در جامعه منتشر میشوند، اما این گزارشها عمدتاً دستمایۀ تبلیعاتی میشود که سعی در پنهانسازی اهداف تجاری مراکزی همچون کلینیکهای تخصصی ختنه دارند. بیشتر کلینیکهای تخصصی ختنه در وبگاهها و صفحات اجتماعی خود، دربارۀ نتایج مثبت ختنه تولید محتوا کردهاند و سعی دارند این باور را به مخاطب القا کنند که در مرکز تخصصی آنها این عمل با بهترین روش و بهروزترین تجهیزات انجام میشود. نهاد پزشکی جهت مشروعیت بخشیدن به عمل ختنه از طریق حوزۀ سلامت تبلیغ می کند؛ در صفحات اختصاصی پزشکان و کلینیکهای مذکور مطالبی دربارۀ نکات مثبت ختنه، ازجمله پیشگیری از ابتلا به ایدز و سرطان آلت تناسلی، وجود دارد، اما دربارۀ عوارض و پیامدهای منفی ختنه یا اطلاعرسانی نشده است و یا کمتر صحبت میشود. این امر نمایانگر رابطۀ پزشکی با مافیای اقتصادی تبلیغات و گفتمانهای مسلط بر دستاوردهای فرهنگی/ مذهبی است و مؤید آن است که گفتمان پزشکی از ساختارهای ایدئولوژیکی قدرت متأثر است و در همدستی با آن کارکردهای خود را تنظیم میکند.
برای کسب اطلاعات کاملتر رجوع شود به مقالات و کتاب: احمدی، کامیل (2022). تیغ سنت به نام مذهب: کنکاشی پدیدارشناختی دربارۀ ختنۀ پسران/ مردان در ایران. دانمارک: آوای بوف.