ازدواج موقت (صیغه)

در موشن گرافیک بالا اطلاعات کاربردی درباره «ازدواج موقت» بیان شده است. برای دریافت اطلاعات بیشتر متن پایین را بخوانید یا به مقالات تخصصی رجوع کنید.

ازدواج موقت که به نام‌های نکاح موقت، متعه یا به تعبیرعام به صیغه معروف است عبارت از آن است که مردی با زنی که ازدواج با وی مانع شرعی نداشته باشد به مدت معین و مهریه معین ازدواج کند، و با تمام شدن مدت معین، زن و مرد از همدیگر جدا ‌‌شوند بدون آنکه احتیاج به طلاق داشته باشند.

 به همین سبب به ازدواج انقطاعی نیز معروف است. در این نوع ازدواج، زوجین میتوانند برای مدت 99 سال با ثبت رسمی و درج در شناسنامه به صورت موقت ازدواج نمایند. صیغه موقت می‌تواند با حضور عاقد یا با خواندن صیغه توسط خود زوجین جاری شود.

در اسلام، اساس خانواده بر ازدواج دائم است و ازدواج موقت برای شرایط خاصی توصیه شده است. گروه‌های مذهبیِ تندروِ بخشی از جامعه ایران، ازدواج موقت را عاملی برای جلوگیری از انحطاط اخلاقی افراد تلقی میکنند، درحالی‌که مخالفان، آن را راهی برای هوسرانی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان میدانند. صیغه، جدا از فشارهای روانی و انگ اجتماعی، برای زن عواقب و مسائلی درخصوص حضانت کودکانِ حاصل از رابطه و ارث در پی دارد.

نحوه جاری کردن خطبه عقد برای ازدواج موقت

صیغه موقت را به دو روش می توان جاری کرد که عبارتند از:

• با حضور عاقد

در این روش یک شخصی به نام عاقد از زوجین وکالت می گیرد و آن ها را به عقد یک دیگر در می آورد. در حین خواندن صیغه نیز می گوید «زَوَّجتُ مُوَکِلَتی«خانم» مُوَکِلی «آقا» فِی المُدَهِ المَعلومه عَلی المَهر المَعلُوم» در آخر نیز به وکالت از آقا می گوید قَبِلتُ التزویج لموکلی»

• خواندن صیغه توسط زوجین

در روش دوم شخص ثالثی وجود ندارد و خود مرد و زن متن صیغه موقت را می خوانند. در این روش ابتدا زن می گوید «زَوَجتُکَ نَفسی فی المُدَهِ المَعلومَه عَلَی المَهر المَعلُوم» مرد نیز در پاسخ او می گوید «قبلت التزویج» ودر نتیجه به یک دیگر محرم می شوند. به تازگی خواندن صیغه به زبان فارسی نیز مرسوم شده است.

قوانین ازدواج موقت

در فقه و قانون رسمی ایران، ازدواج موقت و صیغه محرمیت با وجود ماهیت متفاوت آن‌ها، یکسان در نظر گرفته شده است. این درحالی است که ابهام قانونی و مذهبی دربارۀ ازدواج موقت/ صیغه موقت، بدون درنظر گرفتن شرایط اجتماعی ایران، به پیامدهای ناخوشایندی مانند کودک همسری، ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، نقض حقوق زنان و آسیب‌های جسمی و روانی به‌ویژه برای دختران و زنان انجامیده است.

در ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی، ازدواج موقت در قوانین ایران به رسمیت شناخته شده است. شرایط و ارکان اساسی ازدواج موقت عبارت از شرایط صحت نکاح دائم به اضافه تعیین مدت مشخص و تعیین مهر تایید برای زن است. برخلاف نکاح دائم در نکاح موقت، عدم وجود مهر، باعث ابطال عقد میشود.

حقوق زن در ازدواج موقت

طبق مواد ۱۰۹۵ تا ۱۰۹۸ قانون مدني، مهريه‌ي زن در ازدواج موقت باید به وي تسليم شود. زن پس از جاري شدن عقد، مالک مهر ميشود و اتفاقاتی چون فوت زن در زمان ازدواج٬ عدم نزديکي شوهر با وي تا اتمام مدت عقد و بخشيدن زمان عقد از طرف شوهر، مهر را ساقط نميکند. در صورت عدم نزديکي در زمان ازدواج٬ شوهر موظف به پرداخت نصف مهر است. اما در صورت امتناع همسر از پرداخت مهر، درخواست الزام وی از دادگاه مشروط بر اثباتِ وجود نکاحِ منقطع خواهدبود.

در مواردی که زوجین خود یا توسط عاقدینِ فاقد دفتر، صیغه را جاری ‌کنند و زوجه فاقد مدرک کتبی معتبر باشد، این اثبات، کار دشواریست.مطابق مواد ۱۰۴۳ و ۱۰۴۴ قانون، در نکاحِ دختر باکره اعم از منقطع و دائم٬ اجازه‌ی پدر يا جد پدري لازم است. 

سن نکاح براي دختر نيز همانند ازدواج دائم ۱۳ سال است.طبق ماده‌ی ۱۱۱۳ قانون مدني٬ در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اينکه شرط شده يا آنکه عقد، مبني بر آن جاري شده باشد. اما حتي در صورت شرط نفقه٬ ترک انفاق شوهر، عملی مجرمانه نيست و زن تنها ميتواند از دادگاه، الزام شوهر به دادن نفقه را درخواست کند.

به استناد ماده ۹۴۰ قانون مدني، در ازدواج موقت٬ زوجين از هم ارث نميبرند. طبق ماده ۱۱۳۹ در ازدواج موقت طلاق وجود ندارد و ازدواج با فوت یکی از طرفین،  فسخ نکاح، بذل مدت از طرف شوهر، انقضاي مدت معين‌شده؛ منحل میشود. فسخ نکاح مي‌تواند بر مبناي وجود عيوبي مشخص در زن يا مرد يا عدم وجود صفتي که ضمن عقد شرط شده يا عقد بر آن واقع شده؛ انجام گيرد. چنانچه هريک از طرفين، پيش از عقد به وجود عيب در طرف ديگر عالِم باشد حق فسخ نخواهند داشت.

شوهر ميتواند در هر زماني از ازدواج موقت٬ مدت باقي‌مانده را به زن ببخشد و عقد را منحل کند٬ چه زن به اين امر راضي باشد چه نباشد. تنها راهي که به زن اختيار انحلال ازدواج موقت را ميدهد شرط ضمن عقد يا وکالت‌نامه مبنی بر داشتن حق بذل مدت از سوی شوهر است. این وضع در کنار موقتی بودن ازدواج و عدم بررسی وضع و اخلاق و شهرت همسر؛ زنان را در شرایط ناامنی قرار می‌دهد که در صورت سوءرفتار همسر، حتی نزد قانون نیز راه نجاتی ندارد.

مطابق ماده‌ی ۱۱۵۲ عُده‌‌ي فسخ‌ نکاح‌ و بذل‌ مدت‌ و انقضاء آن‌ در مورد نکاح‌ منقطع‌ در زن غير باردار‌، دو عادت ماهانه است‌، مگر اینکه‌ زن‌ به اقتضای‌ سن‌، عادت‌ زنانگی ‌نبیند که‌ در این‌ صورت‌ ۴۵ روز و در مورد زن‌ حامله٬‌ تا زمان وضع‌ حمل‌ است‌. زن يائسه و زني که با همسر خود نزديکي نداشته نيازي به نگاه‌داشتن عده‌ ندارد.

مطابق ماده‌ی ۱۱۵۴ عده‌ وفات‌ در دائم‌ و منقطع‌٬ چهار ماه‌ و ده‌ روز است‌ مگر اینکه‌ زن‌ حامل‌ باشد که‌ در این‌ صورت‌ عده تا موقع‌ وضع‌ حمل‌ است‌، مشروط بر اینکه‌ فاصله‌ بین‌ فوت‌ شوهر و وضع‌ حمل‌ از چهار ماه‌ و ده‌ روز بیشتر باشد والا مدت‌ عده‌ همان‌ چهار ماه‌ و ده‌ روز خواهدبود.

فرزند در ازدواج موقت

فرزندان حاصل از ازدواج موقت٬‌ مشروط بر ثبت قانونی و محضریِ ازدواج٬ حقوقی همانند فرزندان حاصل از ازدواج دائم دارند٬ فرزندانِ مشروعِ پدر شناخته میشوند و پدر موطف به دادن نفقه و نگهداری آنان است و از پدر، ارث میبرند. اما عدم ثبت محضری ازدواج موقت در اکثر موارد، اثبات نَسَب برای فرزندِ حاصل از ازدواج موقت را دشوار میکند.

احکام مربوط به صیغه

• بسیاری از الزامات عقد دائم در احکام ازدواج موقت غایب است. شرایط صیغۀ موقت بدین قرار است: خواندن خطبۀ صیغۀ موقت ازسوی فردی عاقل و بالغ (نیازی به گرفتن وکیل نیست و اگر زن و مرد به عربی مسلط نباشند می‌توانند صیغۀ ازدواج موقت را به فارسی نیز قرائت کنند)
• تعیین میزان مهریه و مدت زمان نکاح موقت با رضایت زوجین
• زن درهنگام جاری شدن عقد موقت نباید در نکاح دائم یا موقت مرد دیگری باشد و درصورتی که قبلاً ازدواج کرده است، باید زمان عُدّۀ وی تمام شده باشد (مدت عُدّۀ ازدواج دائم در حدود سه ماه و عُدّۀ صیغۀ موقت در حدود چهل و پنج روز است. زن یائسه برای صیغه شدن به نگاه داشتن عُدّه نیازی ندارد). بدون اجازۀ پدر یا ولی دختر عقد موقت جایز نیست. زن زناکار در ازدواج موقت نیز بر مرد حرام است.

آسیب صیغه به زوجیت

یکی از مصداق‌های متعارف زوجیت، رابطۀ همسری میان زن و مرد است. برخی محققان، ارزش‌های زوجیت در میان زن و مرد را شامل کشش جنسی، احترام، لذت، پذیرش، اعتماد و همدلی می‌دانند.

از مهم‌ترین ارزش‌های میان دو زوج، کشش جنسی یا غریزۀ جنسی است. تزویج، نوعی پیوند و قرارداد است که رابطة زوجیت را بر مبنای رفتار و کشش جنسی در قالب قانونی و اجتماعی مشخصی، میان یک زن و یک مرد برقرار می‌کند.

بنابراین از آنجا که در جوامع مختلف، آزادی و محدودیتِ انجامِ رفتارهای جنسی تحت تأثیر عوامل فرهنگی، دینی و اجتماعی همان جامعه است، نظام‌بخشی به روابط جنسی و تعیین محدوده‌ها و قلمروهای این عرصه همواره محل بحث و بررسی بوده است.

آمارهای ازدواج موقت در ایران

نمودار(1): سن پاسخگویان در زمان صیغۀ محرمیت و ازدواج موقت

نمودار(2): نیازهای پاسخگویان در تبیین ازدواج موقت

نمودار(3): حمایت مردان از بارداری زنان در ازدواج موقت

نمودار(4): مدت صیغه در میان پاسخگویان

نمودار(5): نگرش زنان و مردان به ازدواج موقت

در ایران بيش از نيمی از مردان به‌دلیل نیازهای جنسی و زنان به دلایل عاطفی و اقتصادی به‌سوی ازدواج موقت میروند. یافته‌های پژوهش خانه ای با در باز که در این زمینه بر روی ٢١٦ نفر انجام شده، نشان میدهد 36‌ درصد پاسخ‌گویان، زیر 18 سال ازدواج موقت را تجربه کرده‌اند.

بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با 61 درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با 31.1 درصد و نیازهای مادی با 8.9 درصد،در اولویت قرار دارند. در طرف دیگر،‌ زنان با دل‌مشغولی‌های کاملا متفاوتی هستند که رفع نیازهای عاطفی و اقتصادى با 81.34 درصد مهم‌ترین عامل برای گرایش آنان به ازدواج موقت است.

به گفته معاون امور زنان و خانواده، افزایش آمار ازدواج موقت غیرقانونی در ایران معضلی شده است. وی با اشاره به سایت‌های صیغه‌یابی و همسریابی میگوید: سایت‌های مُجاز و غیرمجاز؛ زنان، دختران جوان، مردان و پسران را به ازدواج‌های موقت ترغیب میکنند و آنقدر از ازدواج موقت تعریف و افراد را تشویق کرده‌اند که قبح آن در میان خانواده‌ها و جوان‌ها از بین رفته و امروز با افزایش ازدواج‌های موقت روبرو هستیم.

در این میان ناکارآمدی دولت در کنترل سایت‌های همسریابی هم مساله ساز شده است.به تازگی رئیس پلیس فتای استان البرز، از شناسایی و دستگیری اعضای باند خانوادگی کلاهبرداری اینترنتی که با راه اندازی کانال تلگرامی صیغه یابی جعلی اقدام به کلاهبرداری از کاربران می کرد، خبر میدهد. اخباری از این دست تیتر اغلب رسانه هاست. گذشته از این اَشکال صیغه نیز از صورت سنتی به مدرن در حال تغییر است و شاهد صیغه های ساعتی، مسافرتی، گروهی، اینترنتی و … هستیم. یک دهه پیش، مجید ابهری متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی نیز از افزایش 25 درصدی آمار ازدواج موقت در کشور خبر داده و هشدار داده بود که اینگونه ازدواج‌ها، آسیب‌های اجتماعی بسیاری به همراه دارد.

مفهوم ازدواج موقت در دنیا

ازدواج موقت یا همان صیغه در کشورهای غیر اسلامی مانند آمریکا به صورت همباشی قراردادی انجام می گیرد. هدف از این کار عدم پذیرش مسئولیت های ازدواج و رسمی کردن آن است چرا که در صورت رسمیت یافتن ازدواج زن و مرد موظف به رعایت اصول خاصی خواهند بود.

 در این نوع ازدواج طرفین زندگی عادی و شبیه به سایرین خواهند داشت و حتی اقدام به بچه دار شدن می کنند. در حالی که نسبت به هم عقد و قرارداد قانونی ندارند. برخی این نوع ازدواج را ازدواج سفید نامیده اند چرا که در آن مرد و زن تعهدنامه ای برای کنار هم بودن امضا نمی کنند و فقط به صرف رفع برخی از نیازها تصمیم به همباشی می گیرند.

در ازدواج موقت به این شیوه هیچ تعهدی برای تا ابد کنار هم بودن وجود ندارد و طرفین هر وقت اراده کنند بدون هیچ پیگیری قانونی از زندگی مشترک خارج می شوند. این نوع ازدواج تبعات روحی و روانی زیادی را برای افراد ایجاد خواهد کرد و زیان های آن بسیار بیشتر از فواید آن است.

نتیجه گیری درباره صیغه موقت

ازدواج موقت یکی از مسائلی است که طرفداران و مخالفان سرسختی دارد و بسیاری آن را ناقض حقوق زنان و کودکان می دانند. ازدواج موقت در دین اسلام با جاری شدن صیغه محرمیت در مدت معینی انجام می گیرد و اهداف مشخصی را دنبال می کند. 

 در اسلام اصل بر اساس ازدواج دائم است و ازدواج موقت مناسب شرایط خاصی است. برخی معتقد هستند که برای مثال با سخت شدن شرایط اقتصادی امکان ازدواج دائم برای بسیاری از افراد وجود ندارد چرا که هزینه های زیادی را به دنبال داشته و فرد از پس آن برمی آید. در مقابل ازدواج نکردن او نیز موجب فساد و گناه شده و شرایط دشواری را برای او و زندگی اش فراهم می کند.

برای مثال برخی اعتقاد دارند که افرادی که متاهل هستند بدون دلیل قانع کننده و از روی تنوع طلبی اقدام به صیغه موقت کرده و برای رفع نیاز جنسی با افراد رابطه ایجاد می کنند. هر چند به باور آنان این کار از لحاظ شرعی اشکالی ندارد اما از جنبه تعهدات احساسی و قلبی که بین زوجین وجود دارد درست نبوده و وجهه خوبی ایجاد نمی کند.