در موشن گرافیک بالا اطلاعات کاربردی درباره ازدواج موقت بیان شده است. برای دریافت اطلاعات بیشتر متن پایین را بخوانید یا به مقالات تخصصی رجوع کنید.
صیغه/ ازدواج موقت چیست؟
ازدواج موقت که به نامهای نکاح موقت، متعه یا به تعبیرعامه به صیغه معروف است عبارت از آن است که مردی با زنی که ازدواج با وی مانع شرعی نداشته باشد به مدت معین و مهریه معین ازدواج کند و با تمام شدن مدت معین، زن و مرد از همدیگر جدا شوند بدون آنکه احتیاج به طلاق داشته باشند به همین سبب به ازدواج انقطاعی نیز معروف است. در این نوع ازدواج، زوجین میتوانند برای مدت 99 سال با ثبت رسمی و درج در شناسنامه به صورت موقت ازدواج نمایند. صیغه موقت میتواند با حضور عاقد یا با خواندن صیغه توسط خود زوجین جاری شود.
در اسلام، اساس خانواده بر ازدواج دائم است و ازدواج موقت برای شرایط خاصی توصیه شده است. گروههای مذهبیِ تندروِ بخشی از جامعه ایران، ازدواج موقت را عاملی برای جلوگیری از انحطاط اخلاقی افراد تلقی میکنند، درحالیکه مخالفان، آن را راهی برای هوسرانی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان میدانند. صیغه، جدا از فشارهای روانی و انگ اجتماعی، برای زن عواقب و مسائلی درخصوص حضانت کودکانِ حاصل از رابطه و ارث در پی دارد.
آمارهای ازدواج موقت در ایران
در ایران بيش از نيمی از مردان بهدلیل نیازهای جنسی و زنان به دلایل عاطفی و اقتصادی بهسوی ازدواج موقت میروند. یافتههای پژوهش خانه ای با در باز که در این زمینه بر روی ٢١٦ نفر انجام شده، نشان میدهد ٨٤,٣٦ درصد پاسخگویان، زیر ۱۸ سال ازدواج موقت را تجربه کردهاند.
بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با ۶۱ درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با 31.1 درصد و نیازهای مادی با 8.9 درصد،در اولویت قرار دارند. در طرف دیگر، زنان با دلمشغولیهای کاملا متفاوتی هستند که رفع نیازهای عاطفی و اقتصادى با 81.34 درصد مهمترین عامل برای گرایش آنان به ازدواج موقت است.
به گفته معاون امور زنان و خانواده، افزایش آمار ازدواج موقت غیرقانونی در ایران معضلی شده است. وی با اشاره به سایتهای صیغهیابی و همسریابی میگوید: سایتهای مُجاز و غیرمجاز؛ زنان، دختران جوان، مردان و پسران را به ازدواجهای موقت ترغیب میکنند و آنقدر از ازدواج موقت تعریف و افراد را تشویق کردهاند که قبح آن در میان خانوادهها و جوانها از بین رفته و امروز با افزایش ازدواجهای موقت روبرو هستیم.
در این میان ناکارآمدی دولت در کنترل سایتهای همسریابی هم مساله ساز شده است.به تازگی رئیس پلیس فتای استان البرز، از شناسایی و دستگیری اعضای باند خانوادگی کلاهبرداری اینترنتی که با راه اندازی کانال تلگرامی صیغه یابی جعلی اقدام به کلاهبرداری از کاربران می کرد، خبر میدهد. اخباری از این دست تیتر اغلب رسانه هاست. گذشته از این اَشکال صیغه نیز از صورت سنتی به مدرن در حال تغییر است و شاهد صیغه های ساعتی، مسافرتی، گروهی، اینترنتی و … هستیم. یک دهه پیش، مجید ابهری متخصص علوم رفتاری و آسیب شناس اجتماعی نیز از افزایش ۲۵ درصدی آمار ازدواج موقت در کشور خبر داده و هشدار داده بود که اینگونه ازدواج ها، آسیبهای اجتماعی بسیاری به همراه دارد.
در سال 1400معاون سیاسی، امنیتی استانداری قم، اذعان داشته که ٧٨٦٣ فرزند بدون شناسنامه حاصل از ازدواج موقت مردان خارجی با زنان ایرانی در قم شناسایی شدهاند که براى رسيدگى به این موضوع 1200 پرونده تشکیل شده ولى تاكنون به جهت عدم مراجعه پدرانشان، فقط ۱۰۰ شناسنامه ایرانی برای اين كودكان صادر شدهاست. در ادامه برخی داده های حاصل از پژوهش میدانی در این زمینه آورده میشود:
نمودار(1): سن پاسخگویان در زمان صیغۀ محرمیت و ازدواج موقت
نمودار(2): نیازهای پاسخگویان در تبیین ازدواج موقت
نمودار(3): حمایت مردان از بارداری زنان در ازدواج موقت
نمودار(4): مدت صیغه در میان پاسخگویان
نمودار(5): نگرش زنان و مردان به ازدواج موقت
قوانین ازدواج موقت در ایران و اسلام
در فقه و قانون رسمی ایران، ازدواج موقت و صیغه محرمیت با وجود ماهیت متفاوت آنها، یکسان در نظر گرفته شده است. این درحالی است که ابهام قانونی و مذهبی دربارۀ ازدواج موقت/ صیغه موقت، بدون درنظر گرفتن شرایط اجتماعی ایران، به پیامدهای ناخوشایندی مانند کودک همسری، ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، نقض حقوق زنان و آسیبهای جسمی و روانی بهویژه برای دختران و زنان انجامیده است.
در ماده ۱۰۷۵ قانون مدنی، ازدواج موقت در قوانین ایران به رسمیت شناخته شده است. شرایط و ارکان اساسی ازدواج موقت عبارت از شرایط صحت نکاح دائم به اضافه تعیین مدت مشخص و تعیین مهر تایید برای زن است. برخلاف نکاح دائم در نکاح موقت، عدم وجود مهر، باعث بطلان عقد میشود.
حقوق زن در عقد موقت
طبق مواد ۱۰۹۵ تا ۱۰۹۸ قانون مدني، مهريهي زن در ازدواج موقت باید به وي تسليم شود. زن پس از جاري شدن عقد، مالک مهر ميشود و اتفاقاتی چون فوت زن در زمان ازدواج٬ عدم نزديکي شوهر با وي تا اتمام مدت عقد و بخشيدن زمان عقد از طرف شوهر، مهر را ساقط نميکند. در صورت عدم نزديکي در زمان ازدواج٬ شوهر موظف به پرداخت نصف مهر است. اما در صورت امتناع همسر از پرداخت مهر، درخواست الزام وی از دادگاه مشروط بر اثباتِ وجود نکاحِ منقطع خواهدبود.
در مواردی که زوجین خود یا توسط عاقدینِ فاقد دفتر، صیغه را جاری کنند و زوجه فاقد مدرک کتبی معتبر باشد، این اثبات، کار دشواریست.مطابق مواد ۱۰۴۳ و ۱۰۴۴ قانون، در نکاحِ دختر باکره اعم از منقطع و دائم٬ اجازهی پدر يا جد پدري لازم است. سن نکاح براي دختر نيز همانند ازدواج دائم ۱۳ سال است.طبق مادهی ۱۱۱۳ قانون مدني٬ در عقد موقت، زن حق نفقه ندارد مگر اينکه شرط شده يا آنکه عقد، مبني بر آن جاري شده باشد. اما حتي در صورت شرط نفقه٬ ترک انفاق شوهر، عملی مجرمانه نيست و زن تنها ميتواند از دادگاه، الزام شوهر به دادن نفقه را درخواست کند.
به استناد ماده ۹۴۰ قانون مدني، در صیغه موقت٬ زوجين از هم ارث نميبرند. طبق ماده ۱۱۳۹در ازدواج موقت طلاق وجود ندارد و ازدواج با فوت یکی از طرفین، فسخ نکاح، بذل مدت از طرف شوهر، انقضاي مدت معينشده؛ منحل میشود. فسخ نکاح ميتواند بر مبناي وجود عيوبي مشخص در زن يا مرد يا عدم وجود صفتي که ضمن عقد شرط شده يا عقد بر آن واقع شده؛ انجام گيرد. چنانچه هريک از طرفين، پيش از عقد به وجود عيب در طرف ديگر عالِم باشد حق فسخ نخواهند داشت.
شوهر ميتواند در هر زماني از ازدواج موقت٬ مدت باقيمانده را به زن ببخشد و عقد را منحل کند٬ چه زن به اين امر راضي باشد چه نباشد. تنها راهي که به زن اختيار انحلال ازدواج موقت را ميدهد شرط ضمن عقد يا وکالتنامه مبني بر داشتن حق بذل مدت از سوي شوهر است. این وضع در کنار موقتی بودن ازدواج و عدم بررسی وضع و اخلاق و شهرت همسر؛ زنان را در شرایط ناامنی قرار میدهد که در صورت سوءرفتار همسر، حتی نزد قانون نیز راه نجاتی ندارد.
مطابق مادهی ۱۱۵۲ عُدهي فسخ نکاح و بذل مدت و انقضاء آن در مورد نکاح منقطع در زن غير باردار، دو عادت ماهانه است، مگر اینکه زن به اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت ۴۵ روز و در مورد زن حامله٬ تا زمان وضع حمل است. زن يائسه و زني که با همسر خود نزديکي نداشته نيازي به نگاهداشتن عده ندارد.
مطابق مادهی ۱۱۵۴ عده وفات در دائم و منقطع٬ چهار ماه و ده روز است مگر اینکه زن حامل باشد که در این صورت عده تا موقع وضع حمل است، مشروط بر اینکه فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد والا مدت عده همان چهار ماه و ده روز خواهدبود.
فرزند در ازدواج موقت
فرزندان حاصل از ازدواج موقت٬ مشروط بر ثبت قانونی و محضریِ ازدواج٬ حقوقی همانند فرزندان حاصل از ازدواج دائم دارند٬ فرزندانِ مشروعِ پدر شناخته میشوند و پدر موطف به دادن نفقه و نگهداری آنان است و از پدر، ارث میبرند. اما عدم ثبت محضری ازدواج موقت در اکثر موارد، اثبات نَسَب برای فرزندِ حاصل از ازدواج موقت را دشوار میکند.
سوالات متداول
- دلایل صیغۀ موقت چیست؟ از منظر دینی و در نزد برخی از مردم دینمدار، عقد ازدواج موقت راهکاری حمایتی از زنان بیوه و بیسرپرست و تنگدست است که گویا میتواند مانع ترویج فحشا هم باشد. اما جدای از رویکرد دینی، برخی معتقدند عشرتطلبی و تنوعطلبی برخی از مردان در این فرایند بیشتر محقق شده و سبب تضعیف موقعیت زنان در جامعه و نقض حقوقشان گردیده است.
- صیغۀ چه احکامی دارد؟ بسیاری از الزامات عقد دائم در احکام ازدواج موقت غایب است. شرایط صیغۀ موقت بدین قرار است: خواندن خطبۀ صیغۀ موقت ازسوی فردی عاقل و بالغ (نیازی به گرفتن وکیل نیست و اگر زن و مرد به عربی مسلط نباشند میتوانند صیغۀ ازدواج موقت را به فارسی نیز قرائت کنند)، تعیین میزان مهریه و مدت زمان نکاح موقت با رضایت زوجین، زن درهنگام جاری شدن عقد موقت نباید در نکاح دائم یا موقت مرد دیگری باشد و درصورتی که قبلاً ازدواج کرده است، باید زمان عُدّۀ وی تمام شده باشد (مدت عُدّۀ ازدواج دائم در حدود سه ماه و عُدّۀ صیغۀ موقت در حدود چهل و پنج روز است. زن یائسه برای صیغه شدن به نگاه داشتن عُدّه نیازی ندارد). بدون اجازۀ پدر یا ولی دختر عقد موقت جایز نیست. زن زناکار در ازدواج موقت نیز بر مرد حرام است.
- قانون رسمی ایران در مورد صیغه موقت چیست؟ در فقه و قانون رسمی جمهوری اسلامی ایران اصول ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت، حتی برای عقد موقت کودکان و محرم شدن به هم، باوجود ماهیت متفاوت آنها، یکسان درنظر گرفته شده که ابهامات قانونی زیادی را دامن زده است، زیرا به پیامدهای ناخوشایندی مانند کودکهمسری، ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، نقض حقوق زنان، نقض حقوق کودکان، و بروز آسیبهای جسمی و روانی، بهویژه برای دختران و زنان، انجامیده است.
- راهکارهای کاهش مضرات ازدواج موقت چیست؟ قانونگذاری برای افزایش سن ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت، ثبت رسمی و قانونی صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت در دفاتر طلاق و ازدواج، اجباری و رایگان کردن تحصیلات، انجام دادن مشاورههای حقوقی و بهداشتی رایگان در صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت، مشروط کردن و ایجاد موانع قانونی برای صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت، قانونگذاری در زمینۀ نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت، بهبود شرایط اقتصادی و فراهمآوری فرصت اشتغال و کارآفرینی برای زنان، ایفای نقش روحانیان بهعنوان نیروهای تأثیرگذار در بین مذهبیها درجهت تغییر شکل ازدواج موقت در ایران، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی ازطریق رسانههای جمعی و سازمانهای مردمنهاد.
- خطبه عقد برای صیغه موقت چگونه است؟ در روش اول شخص ثالثی به نام عاقد وجود دارد که از دو طرف، یعنی زوج و زوجه، وکالت میگیرد و پس از آن ابتدا به وکالت از خانم میگوید «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) مُوَکَّلی (نام آقا) فِی المُدَّةِ المَعلُومَةِ عَلَی المَهر المَعلُوم» و سپس به وکالت از آقا میگوید «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (نام آقا)». در روش دوم زن و مرد خطبۀ صیغۀ محرمیتشان را خود میخوانند. در این صورت زن میگوید «زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّةِ المَعلُومَةِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»؛ یعنی من خودم را با مدت معلوم و مهر معیّن به همسری تو درآوردم، و مرد در پاسخ میگوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ»؛ یعنی من این ازدواج را قبول کردم. صیغۀ عقد موقت میتواند فقط ازسوی یکی از طرفین (مرد یا زن) خوانده شود. مثلاً اگر مرد صیغه را میخواند، ابتدا به زن بگوید: آیا من وکیلم تو را با مدت و مهر معلومشده به عقد خودم درآورم؟ زن در جواب میگوید: آری. آنگاه مرد ــ همانگونه که یاد شد ــ صیغه را جاری میکند. فسخ خارج از مدت تعیینشده در صیغۀ موقت میتواند بهتنهایی از سوی زن انجام شود.