تحلیل جامعه شناسانه مخاطرات ازدواج های موقت، سفید و صیغه

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا- صیغه نوعی ازدواج است كه در آن عقد ازدواج برای مدت معین و محدودی با مهریه ای معلوم بین زن و مرد بسته می شود و با پایان آن رابطه زوجیت خود به خود منقضی می شود.

یافته های پژوهش جدید كامیل احمدی در باب ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران با عنوان ‘ خانه ای بر روی آب’ توسط نشر شیرازه چاپ شده است. این پژوهش كه با نمونه 216 نفری در سه شهر تهران، اصفهان و مشهد انجام شده است، نشان می دهد 84.36 درصد پاسخگویان زیر 18 سال ازدواج موقت را تجربه كرده اند، بیشترین دلیل گرایش مردان به ازدواج موقت نیازهای جنسی با 61 درصد است و پس از آن نیازهای عاطفی با 31.1 درصد و نیازهای مادی با 8.9 درصد، در اولویت بعدی نیازهای جامعه آماری مردان قرار دارند.

در طرف دیگر زنانی با دغدغه ها و دل مشغولی هایی كاملا متفاوت قرار دارند كه رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی با 81.34 درصد مهمترین عامل برای گرایش آنان به ازدواج موقت است.
با توجه به اهمیت بحث و آسیب های ناشی از این نوع ازدواج، پژوهشگر ایرنا با كامیل احمدی مردم شناس و پژوهشگر به گفت و گو نشست.

احمدی در خصوص تعریف صیغه و دلایل افزایش این نوع ازدواج گفت: صیغه قراردادی موقت است كه برایش وقت و مقدار مشخصی منابع مالی و یا امتیازات تعیین می شود و در این وقت لازم ارتباطی بین زن و مرد كه بیشتر نوعی ارتباط جنسی است برقرار می شود.

اینكه در ایران چه گروه ها و دسته هایی به آن رغبت نشان می دهند، بیشتر باید گفت افرادی كه بیشتر از طیف سنتی تر و مذهبی هستند به این نوع ازدواج روی می آورند اگر چه دسته هایی دیگری نیز در اجتماع وجود دارند كه و به صیغه كردن و شدن روی می آورند .

وی افزود: صیغه انواع مختلفی دارد و در جهان اسلام نام های مختلفی برایش وجود دارد از قبیل: ازدواج موقت، صیغه، متعه و ازدواج مسیار. اهل تسنن صیغه را گناه و غیر شرعی دانسته و میان علمای شیعه و سنی در این خصوص اختلاف نظر وجود دارد و ایران تنها كشوری است كه به این نوع ازدواج ها نوعی مشروعیت قانونی داده و امكان ثبت قانونی آن وجود دارد، در حالی كه مخالفان صیغه بر این عقیده هستنند كه این گونه ارتباطات مخصوصا برای زنان مضراتی در پی دارد عدم ثبت كردن این نوع ازدواج ها خود می تواند كژكاركردهایی داشته باشد.

ما الان شاهد تغییر نگرش بخشی از اجتماع به كلیات ازدواج موقت هستیم و شكل ها و انواع مختلف صیغه در دهه ی اخیر دچار تغییرات عمده شده است. صیغه های بسیار كوتاه و دلاری كه مخصوص خارجیان است . صیغه های ساندویچی، صیغه هایی كه امكان اسكان شبانه را برای مسافرین می دهد و… شكل دیگر صیغه كه بسیار فراگیر شده، صیغه های بیزینسی است كه به شكل گروه های تلگرامی و مجازی و یا سایت های همسر یابی صورت می گیرد.

مشخصات افراد داده می شود و با واسطه گری وب سایت و شركت مربوطه افراد می توانند برای خود همسرانی موقت را بیابند. شكل صیغه ها از این چارچوب سنتی كه فرد در گذشته باید رعایت می كرد، امروزه تغییر كرده و عمدتا هم آسیب های بسیاری را به دنبال دارد.
احمدی افزود: برا اساس یافته های این پژوهش در ازدواج های موقت معمولا مردان به دنبال رفع نیازهای جنسی و زنان به دنبال رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی خود هستند.

احمدی در خصوص تفاوت ازدواج سفید با ازدواج موقت گفت: ازدواج سفید، ازدواجی است كه توافقی میان افراد خاص در اجتماع صورت می گیرد. از جهانی شباهت هایی میان اینها وجود دارد و از جهاتی تفاوت هایی هم به چشم می خورد. ازدواج سفید عمدتا میان جوانانی تحصیل كرده اتفاق می افتد كه در كلانشهرها زندگی و كار می كنند و اغلب شهرستانی، شاغل و یا دانشجو هستنند و اهل همان شهر نبوده و به دور از خانواده زندگی می كنند. البته این افراد گاهی هم متعلق به طبقاتی هم هستنند كه وارد یك سازو كار ضمنی مبتنی بر اصل برابری شده اند.

یعنی برابری در حقوق، برابری در هزینه ها و نوعی تفكر برابری جنسیتی هم معمولا میان ازدواج سفیدی ها وجود دارد. یعنی شرایط اقتصادی و اجتماعی افراد را به سمت هم سوق داده است و ایجاد رابطه جنسی را آسان تر كرده است.

در صیغه موقت زمان محدود و مشخص و در مقایسه با ازدواج دایم و یا ازدواج سفید اساسش بر روابط نابرابر گذشته شده است. مبلغی به اسم نفقه از سوی مرد به زن پرداخته می شود میان این ها شباهتی هم وجود دارد كه این دو نفر می توانند مدت دار با هم زندگی كنند ولی در هر دو نوع هم قبحی اجتماعی و فرهنگی وجود دارد كه معمولا به آن ماهیت پنهان و مخفی می دهد.

وی افزود: ازدواج سفید پدیده نوظهورتری است كه مضرات و آسیب های خاص به خود را نیز بخاطر ماهیت مخفی و پنهان دارد از قبیل: نبود حمایت های قانونی در صورت بروز مشكلاتی از قبیل خشونت، سقط جنین، انگ از دست دادن باكرگی و تاثیر ان بر ازدواج در آینده، عمر كوتاه ازدواج و عدم تمایل به ازدواج دایم و امكان وارد شدن فرد به چرخه تجرد قطعی، فشارهای روانی و عاطفی پنهان نگاه داشتن رابطه از خانواده و اجتماع .

صیغه قاعدتا ریشه دار تر و در زمان طولانی است. حاكمیت هم اجازه و قردادی مبتنی بر آن گذاشته است. ازدواج سفید بیشتر در میان تحصیل كرده ها و گروه های خاص مهاجر در شهرهای شلوغ و كلان شهر ها صورت می گیرد و در كنار طبقه مهاجر در میان افرادی كه افكار فمنیستی و برابر خواهانه دارند هم دیده می شود.

احمدی در خصوص كژكاركردهای صیغه و یا به تعبیری ازدواج موقت گفت: بالغ بر یك سوم از جامعه آماری مورد مطالعه اش هیچ گونه اطلاعی از مفاد قانونی صیغه نداشتند و از موضوعاتی از قبیل ارث، نفقه و حضانت در این ازدواج ها بی اطلاع بودند و فقط 9 درصد آنان از برخی موارد قانونی ازدواج موقت مطلع بودند. سالانه حدود 8 تا 12 درصد از آمار ازدواج كاسته و به همان نسبت به آمار طلاق افزوده می شود.

احمدی در خصوص كاركردهای صیغه در میان مردان و زنان گفت: در كنار كژكاركردها و آسیب هایی كه این نوع ازدواج می تواند برای جامعه و خصوصا زنان داشته باشد، و البته برخی از افراد هم اعتقاد دارند كه می توان كاركردهای مثبتی نیز برای آن در نظر گرفت كه از جمله آنها رفع نیازهای جنسی برای مردان و رفع نیازهای عاطفی و اقتصادی برای زنان دانست.

احمدی در خصوص اینكه صیغه محرمیت چگونه زمینه های كودك همسری را فراهم می كند، گفت: متاسفانه صیغه محرمیت موضوعی است كه تا كنون در جامعه ایران به آن پرداخته نشده و مورد پژوهش قرار نگرفته است و بسیار مخفی مانده است.

پژوهش قبلی بنده با عنوان ‘ طنین سكوت’ راجع به موضوع ازدواج كودكان بود كه به مدت دو سال درهفت استان كشور كه بالاترین درصد كودك همسری را دارا بودند، انجام شد و متوجه شدم كه برخی از خانواده ها قبل از اینكه كودكان را وارد ازدواج دائم كنند قبلا آنها را بدون اجازه كودكان، دخالت دادن قانونگذار و یا ثبت قانونی آن با جاری كردن صیغه عقد موقت محرم می كنند.

در یك چارچوب فرهنگی این امر با نام اسم بری و ناف بری معروف بود كه نام كودكان را در دوران كودكی بر روی هم می گذاشتند كه احتمال داشت زمانی كه آنها بزرگ می شوند دیگر از یكدیگر خوششان نیاید.

وی همچنین افزود: رفتارهای عرفی برخی خانواده ها در جاری كردن صیغه نكاح موقت برای كودكان زیر سن قانونی را می توان یكی از چالش های حقوقی و اجتماعی در این زمینه دانست كه بسیار كم به آن پرداخته شده است.

كودكانی كه صرفا به سن بلوغ جنسی رسیده اند با این شرایط وارد معاشرت با كودكی دیگر و یا مردی می شوند كه محرمش هستند و ممكن است باردار شده و در حالیكه كودك هستند مجبور به ازدواج دائم و یا بسوی آن هل داده می شوند و یا در صورت بروز اختلافات خانوادگی این پیوند ممكن است به هم خورده و انگ اجتماعی آن برای خانواده دختر و تبعات دارمدت ان برای خود كودك دختر می ماند.

احمدی افزود: نوجوانانی كه به این شكل با یكدیگر ازدواج داده می شوند و همان طور كه اشاره شد به هر دلیلی ممكن است از یكدیگر جدا شوند و این امر تبعات اجتماعی بسیاری برای دختر خواهد داشت. از یك طرف این امر در آن چارچوب فرهنگی قبح شناخته می شود و از طرف دیگر سبب می گردد دختران بسیاری در این فرایند از تحصیل باز مانده و دیگر امكان ادامه تحصیل نداشته باشند.

احمدی در خصوص راهكارهایی برای معضلات این نوع ازدواج گفت: هر گونه اصلاح و افزایش سن ازدواج در ماده 1041 قانون مدنی كه هم اكنون در جریان است باید در برگیرنده صیغه محرمیت نیز باشد.

اذعان به تغییر نگرش نسل جوان در اجتماع، عدم كارایی، نقش مخرب صیغه و تاثیر آن در كاهش نرخ ازدواج و دخیل بودن آن در افزایش درصد طلاق و جلوگیری از هم پاشیدگی كانون خانواده و بسترسازی برای تغییر نگرش جامعه به منقرض كردن هر گونه اشكالی از صیغه باید به تدریج انجام شود.

تصویب اصلاح قانون برای ثبت نكاح موقت و جرم انگاری علیه استنكاف كنندگان از این قانون،همچنین اجباری شدن ثبت نكاح تنها از طریق دفاتر ثبت ازدواج و طلاق و موظف كردن دفاتر ازدواج و طلاق به ثبت نام زنان خواهان صیغه در دفاتر مخصوص الكترونیكی و تهیه كارت هویت برای آنان باید الزامی شود.

احمدی افزود: قانون گذاری در زمینه نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت و حق طلاق برابر در صیغه، تصویب قانون تعیین دقیق سن ازدواج و صیغه محرمیت و افزایش این سن به 18 سال برای دختران و پسران و جرم انگاری كیفری صیغه محرمیت در سنین كمتر از 18 سالگی.

تهیه كارت های سلامت و بهداشت برای زنان و مردانی كه خواهان متعه هستند برای جلوگیری و گسترش بیمارهای جنسی و خودداری دفاتر ثبت ازدواج و طلاق از جاری كردن صیغه بدون رویت اوراق هویتی و برگه های بهداشتی و سلامت زنان و مردان . بستر سازی فرهنگی و اجتماعی به ویژه در جامعه روستایی در حومه شهرها و در مناطق فقیر نشین و استفاده از ظرفیت های محلی، سازمان های مردم نهاد و رهبران دینی و محلی لازم است.

وی همچنین افزود: اجباری شدن تحصیلات تا مقطع دیپلم بصورت رایگان یا با هزینه كم و آموزش مهارت های اجتماعی و فرهنگی به دانش آموزان و والدین. گسترش دامنه فعالیت فعالان حقوق كودك و سازمان های اجتماعی مردم نهاد در بخش توانمندسازی كودكان و خانواده ها در نقاط مختلف شهری و روستایی الزامی است.