افراد واکنش‌ های جنسی را از فرهنگ خود می‌آموزد

محدثه داوودی، سرویس فرهنگ و جامعه/ در قانون جمهوری اسلامی ایران و فقه تشیع امامیه، ازدواج دائم و موقت، یگانه راه‌های قانونی و شرعی تنظیم روابط جنسی زن و مرد است. اما برخلاف ازدواج دائم، ازدواج موقت در فرهنگ ایرانی و هنجارهای پذیرفته‌شده اقبال چندانی نیافته و همیشه با مخالفت‌ها و موافقت‌هایی همراه بوده است.

موافقان، ازدواج موقت را عاملی برای جلوگیری از فحشا و انحطاط اخلاقی جامعه می‌دانند؛ در حالی که مخالفان، ازدواج موقت را راهی برای هوسرانی و عشرت‌طلبی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان تلقی می‌کنند. از سوی دیگر بخش مذهبی و سنتی جامعۀ ایران، نکاح موقت را در قالب صیغۀ محرمیت پذیرفته و به آن پایبند است.

با توجه به پیچدگی حقوقی و مذهبی این دو پدیده و بررسی نشدن علل و پیامدهای آشکار و پنهان آن، تصویر جامع و روشنی از ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت وجود ندارد. همچنین این پدیده برای نهادهای اجرایی و قانون‌گذاران کشور به مسئله‌ای اجتماعی، بدل نشده است.

قانون دربارۀ صیغۀ محرمیت که زمینه‌ساز ازدواج زودهنگام است و پیامدهای اجتماعی و روانی گسترده‌ای به‌ویژه برای زنان در پی دارد، سکوت کرده و بر آن نظارت ندارد.

کامیل احمدی مردم شناس و پژوهشگر اجتماعی که به تازگی پژوهشی جامع را با عنوان ” خانه ای بر روی آب” پژوهشی جامع در باب صیغه محرمیت و ازدواج موقت در ایران در سه کلانشهر تهران، مشهد و اصفهان منتشر کردنند و نسخه خلاصه ان در وب سایت شخصی ایشان در دسترس می باشد.

وی در خصوص پدیده ازدواج موقت به خبرگزاری رضوی گفت: یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که پدیدۀ محوری ازدواج موقت/ صیغۀ محرمیت، عشرت‌طلبی و تسهیل شرایط کودک‌همسری است که پیامدهایی مانند بدنامی به ویژه برای زنان و شکل‌گیری ذهنیت منفی در مردان راجع به ازدواج دائم را به دنبال می‌آورد.

افراد واکنش‌ های جنسی را از فرهنگ خود می‌آموزد

ارتباط جنسی زن و مرد نیازی طبیعی انسانی است که به فراخور الزامات هر فرهنگ، این نیاز به شیوهای متفاوت ارضا می‌شود. در فرهنگ ایرانی، رابطۀ زن و مرد در بستری مذهبی و به دو صورت ازدواج رسمی دائمی و ازدواج موقت مشروعیت می‌یابد و اشکال دیگر روابط مانند دوستی، هم خانگی یا همباشی مشروعیت اجتماعی و قانونی ندارد و از آنها با عنوان روابط غیرعرفی، ناهنجار و نامشروع یاد می‌شود.

فرهنگ ایرانی نیز بر مبنای آیین‌های سنتی و مذهبی خود مانند سایر جوامع دیگر عمل کرده و رفتارجنسی انسان‌ها را در چارچوبی معیّن و مشخص تنظیم می‌کنند. آنچه اهمیت دارد این است که برخی رسوم فرهنگی مانند ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت که در خانواده‌های سنتی و گاه مذهبی به منظور آشنایی در دوران نامزدی، محرمیت دختران و پسران رخ می‌دهند، نیازمند بازنگری و قانونمند شدن هستند؛

زیرا این روابط به دلیل ثبت نشدن و نابرابر بودن، آثار و عواقبی مانند تسهیل ازدواج زودهنگام و نقض حقوق زنان و دختران را به دنبال دارند. در این پژوهش تلاش شده است زوایای پنهان این روابط بدون داوری ارزشی به منظور اصلاح و رفع نواقص آن و با دیدگاهی مردم شناسانه بازنمایی شود.

وی با اشاره به اینکه هنجارهای جنسی در همۀ جوامع وجود دارد و این هنجارها برخی کارکردهای رابطۀ جنسی را تأیید و از برخی دیگر را نهی می‌کنند، وی ادامه داد: رفتار جنسی بشر همیشه معنادار است و اعضای جامعه این هنجارها را در جریان اجتماعی شدن می‌آموزند. بر این مبنا، رفتارهای جنسی پذیرفته‌شده در هر فرهنگ‌ با رفتارهای جنسی پذیرفته‌شده در فرهنگ دیگر تفاوت دارد و این نشان می‌دهد بشر، واکنش‌ های جنسی را از فرهنگ خود می‌آموزد.

عفاف و ازدواج مدلهای اسلامی مصون‌سازی رفتار جنسی، واکنش های جنسی

احمدی افزود: ادیان توحیدی تلاش کرده‌اند این غریزۀ بشری را قانونمند کنند و به شیوه‌های گوناگون، پیروان خود را از بی‌بندوباری و خروج از دستورالعمل‌ها منع می‌کردند. در این میان، دین اسلام به ارائۀ یک الگوی رفتار جنسی ایمن توجه ویژه‌ای کرده و برای پیشگیری، اصلاح و درمان ناهنجاری‌ها، انحراف‌ها و مشکلات جنسی اهمیت خاصی قائل بوده‌ است؛

چراکه رشد، پیشرفت، خوشبختی و کمال انسان، اصلاح و تربیت نسل، تداوم و حفظ نسَب از راه صحیح، تداوم و استحکام نظام خانواده و به تبع آن، پاکی اجتماع را در گروی صیانت و پاکی از انواع این انحرافات و نبود این مشکلات می‌دیده‌ است.

مدل اسلامی مصون‌سازی رفتار جنسی از دو بعد عفاف (پاکدامنی و خودمهارگری جنسی) و ازدواج (ارضای مطلوب و رضایتمند نیازهای جنسی از راه همسرگزینی) تشکیل می‌شود.

این مردم شناس اظهارکرد: با توجه به عوامل فرهنگی و اجتماعی، بالا رفتن سن ازدواج و شرایط سخت اقتصادی در ایران، فاصلة زيادی بين بلوغ جنسي و ازدواج به وجود آمده است. بدین ترتیب، در شرایطی كه امكان ازدواج دائم و همراه بودن همسر ممكن نيست، صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت به عنوان راه‌حل مطرح شده است.

جلوگيري از گناه و فساد، ارضاي غرايز جنسي، به‌ دست ‌آوردن شناخت براي ازدواج دائم، کسب آرامش روحي و فكري و نبود امكانات لازم براي ازدواج دائم از عمده‌ترين دلايل مطرح شدن اين راهكارها توسط حاکمیت و شرع است

از آنجا که ترسیم روابط مرد و زن در هر جامعه تابعی از هنجارهای مذهبی و حقوقی است، در ایران نیز این روابط بر این مبنا در قالب محرم و نامحرم قانونمند شده است. در میان خانواده‌های سنتی‌مذهبی رابطه‌ها از هنجارهایی تبعیت می‌کند که ممکن است قانون دربارۀ برخی از این هنجارها سکوت اختیار کرده باشد.

وقتی زن به لحاظ اجتماعی، حقوقی و روانی متضرر می‌شود

وی یکی از هنجارهای مذهبی‌ای که از آن حرفی به میان نمی‌آید و بیشتر به صورت خصوصی بین دختران و پسران کودک که با رسومی از قبیل ناف بری، اسم بری و نامزدی بدون عقد رسمی درگیر هستنند و به منظور کنترل رفتار جنسی و یا جوانان بالای 18 سال به منظور آشنایی پیش از ازدواج صورت می‌گیرد، «صیغۀ محرمیت» دانست و ادامه داد: صیغۀ محرمیت نوعی از متعه یا ازدواج موقت است که با هدف ختم شدن به ازدواج دائم صورت می‌گیرد؛

اما این رفتار دینی بدون در نظر گرفتن ابعاد حقوقی آن می‌تواند به رفتاری خطرناک و آسیب‌زا تبدیل شود. در صیغۀ محرمیت اگر رابطۀ جنسی و ازالۀ بکارت صورت بگیرد و مرد به ازدواج دائم تمایل نداشته باشد، با پایان یافتن مدت صیغۀ محرمیت، زن به لحاظ اجتماعی، حقوقی و روانی متضرر می‌شود و از آنجا که این رفتار از لحاظ شرعی مجاز است، نمی‌توان آن را از جنبۀ حقوقی پیگیری کرد. در چنین وضعیتی دختران آسیب‌پذیرتر هستند.

این پژوهشگر و نویسنده به نوعی دیگر از رفتار سنتی که در سبک زندگی برخی خانواده‌ها متشرع وجود دارد، اشاره کرد و گفت: جاری کردن صیغۀ محرمیت دختران و پسران نوجوان  نوعی رفتار سنتی است.

خانواده‌های سنتی به منظور کنترل رفتار جنسی و همچنین برای رهایی از فشارهای اجتماعی مانند نگاه نکوهش‌آمیز اطرافیان به حضور نوجوانان در اجتماعات مختلط، دختر یا پسر کودک و نوجوان خود را که معمولا هم ناف بر و اسم بر هم کرده اند از طریق صیغۀ محرمیت به یکدیگر محرم می‌کنند.

خانواده‌های که سیستم جامعه‌پذیری بسته‌ دارند و تنها راه جلوگیری از مسائل جنسی را «به محرمیت درآوردن» فرزندانشان می‌دانند، معمولاً صیغۀ محرمیت را در سنین زیر 18 سال جاری می‌کنند.

گاهی این محرمیت با موافقت خود کودکان و نوجوانان که مزیت این کار را تأمین راحت‌تر نیازهای جنسی خود می‌داند، مواجه می‌شود؛ اما در برخی موارد نیز با مخالف فرزند روبه‌رو می‌شود.

این رفتار سنتی (صیغۀ محرمیت) در نهایت به ازدواج کودکان می‌انجامد و یکی از موارد تسهیل کننده ازدواج کودکان می باشد و قانونگدار هیچ دخالتی در نه می تواند بکند و یا از انجامش اطلاع نباید از انجایی که این امر به شکل کاملا خصوصی و درون خوانوادها انجم شده و خواندن صیغه نیز توسط بزرگ خوانواده و یا والدین خوانده می شود.

احمدی ادامه داد: وقتی دختران و پسران کودک و نوجوان در قالب صیغۀ محرمیت به عقد هم درمی‌آیند، مدتی به دلیل برقرار شدن رابطۀ جنسی و باردار شدن دختر یا به دلیل «به نام هم شدن / اسم بر شدن/ ناف بر شدن»

دختر و پسر در میان اطرافیان به صورت دائم ازدواج می‌کنند. بنابراین صیغۀ محرمیت، در قالبی شرعی، ازدواج کودکان را تسهیل می‌کند. کودکان و نوجوانان در این سن از بلوغ فکری، اقتصادی و اجتماعی ندارند و باید توسط خانواده‌ها کنترل و اداره شوند که این وضعیت گاها منجر به بروز اختلافات و دعوا و برخی مشکلات خانوادگی می‌شود.

این مردم شناس گفت: ناتوانی در ادارۀ منزل و مدیریت زندگی خانوادگی و مشکلات خاص زندگی زناشویی تنها پیامدهای صیغۀ محرمیت در سن کودکی نیستند. بارداری‌های ناخواسته و آسیب‌های جسمی و ترک تحصیل و عدم بهره گیری از فرصتهای شغلی از بارزترین آثار صیغۀ محرمیت و ازدواج زودهنگام است.

وی افزود: باید توجه داشت که پیامدهای گفته شده زمانی دامنگیر طرفین صیغۀ محرمیت می‌شود که صیغۀ محرمیت به ازدواج منتج شود. اما در صورتی که صیغۀ محرمیت به عقد دائم منتهی نشود، به مراتب آسیب‌های روانی و جسمی و اجتماعی بدتری به بار می‌آورد.

با وجود اینکه ارتباط دختر با جنس مخالف (اعم از جنسی و غیرجنسی) در زمان صیغۀ محرمیت در چارچوب سنتی و مذهبی است، خانواده‌ها تمایلی به ازدواج با فردی که قبلاً به شخص دیگری محرم شده است، ندارند، به ویژه اگر باکرگی خود را از دست داده باشد.

اینها در حالی است که قانون مدنی کشور ما دربارۀ صیغۀ محرمیت و وضعیت متفاوت آن با متعه یا ازدواج موقت، سکوت کرده و تمام موارد قانونی مانند سن ازدواج، توارث، نقفه و انحلال را مانند ازدواج موقت در نظر گرفته است.

با توجه به عواقب و آثار مترتب بر صیغۀ محرمیت کودکان این موضوع باید در کانون توجه سیاست‌گذاران کلان کشور قرار بگیرد. از آنجا که طبق قانون صیغۀ محرمیت شکلی از ازدواج موقت است، در ادامه در کنار صیغۀ محرمیت، ازدواج موقت و دلایل و پیامدهای آن نیز بررسی می‌شود.

براساس رویکرد سلسله‌مراتبی مازلو، نیازهای زیستی (سطح اولیۀ نیازها) و نیاز عاطفی (سطح سوم نیازها) از نیازهای اولیۀ انسانی هستند و تا زمانی که این نیازهای پایه‌ای ارضا نشوند، تعالی و خودشکوفایی محقق نخواهد شد. مردانی که نیازهای جنسی‌شان در چارچوب زندگی خانوادگی تأمین نمی‌شود، به ازدواج موقت گرایش دارند.

دلایلی مانند تنوع‌طلبی مرد، بی‌علاقگی به همسر یا بیماری و مشکلات جنسی همسر و مشکلات و اختلافات خانوادگی می‌تواند مردان را به سمتی ببرد که نیازهای خود را در بیرون از خانه تأمین کنند که ازدواج موقت به دلیل سهولت دسترسی و نداشتن مسئولیت حقوقی و داشتن مشروعیت مذهبی، به‌راحتی این امکان را برای مردان فراهم می‌آورد.

از سوی دیگر، زنانی که به دلیل فوت همسر یا طلاق، بیوه محسوب می‌شوند، به علت تنهایی و مشکلات عاطفی، نیازهای اقتصادی و ترس از تکرار تجربه‌های تلخ و ناموفق گذشته، با وجود آگاهی به قبح اجتماعی ازدواج موقت، برای رفع نیازهای خود، آن را بر ازدواج دائم ترجیح می‌دهد.

از عوامل مداخله‌گر در ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت می‌توان به عوامل دینی، عوامل خانوادگی و نگرش جامعه اشاره کرد. نگرش خانوادگی به ازدواج موقت به ساختار خانواده بستگی دارد. در خانواده‌هایی با نگرش سنتی، ازدواج موقت به عنوان عاملی شرعی پذیرفته می‌شود و نوجوانان در سنین کم به صورت خصوصی به صیغۀ محرمیت درمی‌آیند

پیامدهای ازدواج موقت/ صیغۀ محرمیت ابعاد متفاوتی دارد

براساس یافته‌های تحقیق، ازدواج زودهنگام کودکان، انگ خوردن، شک‌گرایی به ازدواج دائم، فروپاشی خانواده‌ها، خشونت علیه زنان و… پیامدهای این سبک از ازدواج است.

ازدواج موقت در عرف اجتماعی و فرهنگ عمومی جایگاهی ندارد و افرادی که آن را انجام می‌دهند، افرادی اغلب تنوع‌طلب و هوسران شناخته می‌شوند که بنای خانواده را تخریب می‌کنند و برچسب هرزگی می‌خوردند.

براساس نظریۀ برچسب و انگ اروین گافمن از آنجا که افراد می‌خواهند تصویر مطلوبی از خود در اجتماع به نمایش درآورند، حتی در صورتی که مورد خشونت و آزار قرار بگیرند، تمایل ندارند پیگیری قانونی کنند تا اجتماع به آنها انگ نزند. همچنین زمانی که ازدواج موقت بدون ثبت قانونی و به سهولت صورت می‌گیرد و نسبت به ازدواج دائم هرینۀ کمتری دارد، گرایش به ازدواج دائم کاهش می‌یابد و این بنیاد مهم و حیاتی جامعه به خطر می‌افتد.

راه چاره واکنش های جنسی …

صیغۀ محرمیت که از دیدگاه مذهبی و حقوقی با ازدواج موقت یکسان در نظر گرفته می‌شود، در بین دختران و پسران کودک و نوجوانان خانواده‌های مذهبی و سنتی اتفاق می‌افتد تا خانواده‌های از این طریق، رفتار جنسی فرزندانشان را کنترل کنند از سویی اگر رابطۀ جنسی برقرار شود، تبعات منفی صیغۀ محرمیت برای زن بیشتر می‌شود و از آنجا که این ازدواج در هیچ مکانی ثبت قانونی و سیستمی نشده است و عقد براساس عرف و مراسم سنتی انجام گرفته است، مرد مسئولیت و تعهدی چندانی به این وضعیت ندارد.

همچنین اگر صیغۀ محرمیت در دوران کودکی و نوجوانی باشد، به دلیل شرایط خاص سن بلوغ، رابطۀ جنسی نزدیک محتمل است که در بیشتر موارد به ازدواج و کودک‌همسری زودهنگام منجر می‌شود. از مهم ترین آثار این نوع ازدواج‌ها ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، بارداری‌های ناخواسته و زودهنگام، بیمارهای روانی و جسمی و کودک‌بیوگی است.

بر این اساس، نگارنده با توجه به شرایط فرهنگی، مذهبی و حقوقی جامعه، راهکارهایی را ارائه می‌دهد که آسیب‌های این نوع ازدواج و صیغۀ محرمیت کاهش یابد که موارد زیر از جمله راه کارها است:

قانون‌گذاری برای افزایش سن ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت به 18 سالگی، ثبت رسمی و قانونی صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت در دفاتر طلاق و ازدواج، اجباری و رایگان کردن تحصیلات، ارائۀ مشاوره‌های حقوقی و بهداشتی در صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت، مشروط کردن و محدودیت قانونی صیغه/ ازدواج موقت، قانون‌گذاری در زمینۀ نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت، بهبود شرایط اقتصادی، فرصت اشتغال و کارآفرینی، نقش روحانیان و فتوای ایات عظام به عنوان عامل تغییرِ شکلیِ ازدواج موقت در ایران، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی از طریق رسانه‌های جمعی و سازمان‌های مردم‌نهاد.

تشکر از شما که تا پایان مقاله ی واکنش های جنسی با ما همراه بودید