هاوسەرگیریی مسیار / زواجی مسیار
هۆکاری هاوسەرگیریی مسیار
زیانێک کە سیغە بە هاوسەرێتی دەگەیێنێتیەکێک لە واتا باوەکانی هاوسەرگیری، پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێردە. هەندێک لە توێژەران پێیان وایە کە بەهاکانی هاوسەرێتی لە نێوان ژن و پیاو بریتییە لە ڕاکێشەریی سێکسی، ڕێزگرتن، چێژ، قبوڵکردن، متمانە و هاوسۆزی.یەکێک لە گرنگترین نموونە باوەکانی نێوان دوو هاوسەر، پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێردە. هاوسەرگیری جۆرێک پەیوەندی و گرێبەستە کە پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێرد لە سەر بنەمای ڕەفتار و ڕاکێشەریی سێکسی لە چوارچێوەی یاسایی و کۆمەڵایەتیی دیاریکراودا دادەمەزرێنێت.کەواتە بەو پێیەی کە لە کۆمەڵگا جیاوازەکاندا ئازادی و سنووردارکردنی ڕەفتاری سێکسی لە ژێر کاریگەریی فاکتەرە فەرهەنگی و ئایینی و کۆمەڵایەتییەکانی هەمان ئەو کۆمەڵگایانەدایە، بەسیستماتیککردنی پەیوەندییە سێکسییەکان و دیاریکردنی سنوور و بازنەی ئەم بوارە هەمیشە بابەتی گفتوگۆ و لێکۆڵینەوە بووە .چارتی لێکبڵاویی ڕێژەی فرەیی خواستی وڵامدەران لە ڕوونکردنەوەی هاوسەرگیریی کاتییاسای فەرمیی ئێران سەبارەت بە سیغەی کاتیله فیقهـ و یاسای فەرمیی ئێراندا، هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی له ئێران، سەرەڕای حاڵەتە جیاوازەکەیان، وەکوو یەک سەیر دەکرێن و هەتا ئەمڕۆش ئەم بابەتە وەک بابەتێکی جیا و سەربەخۆ ئاوڕی لێ نەدراوەتەوە .
یاسا و ڕێساکانی هاوسەرگیری کاتی
ئەمە لە حاڵەتێکدایە کە ناڕوونیی یاسایی و ئایینی سەبارەت بە هاوسەرگیریی کاتی / سیغەی مەحرەمێتی لە ئێراندا بە بێ گوێدانە بارودۆخی کۆمەڵایەتیی ئێران بۆتە هۆی ئەوەی لێکەوتەی ناخۆشی وەکوو هاوسەرگیریی منداڵان، وازهێنانی منداڵان و مێرمنداڵان لە خوێندن، پێشێلکردنی مافەکانی ژنان، و خەسارەتی جەستەیی و دەروونی بەتایبەت بۆ سەر کچان و ژنانی لێ بکەوێتەوە.چارتی لێکبڵاویی فرەیی پابەندیی ئایینی وڵامدەران لە ڕوونکردنەوەی هاوسەرگیریی مسیار کتێبی ماڵێک لە سەر ئاو، جگە لەوەی لێکەوتەکانی سیغەی مەحرەمێتی لە سەر هاوسەرگیریی منداڵان لێک دەداتەوە، بەڵکوو سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەی شێوازە نوێکانی سیغەی گەورەساڵان، لاوازییە یاساییەکان و کاریگەرییەکانی لە سەر خەڵک بەتایبەت ئافرەتان لە حاڵەتەکانی مارەیی، نەفەقە، سەرپەرشتیاری و دووگیانیی نەخوازراو لە ناو ئێراندا تاوتوێ دەکات.زواجی مسیار لە هەرێمی کوردستان لەدوا فەتوای ئەنجومەنی بالای فەتوای یەکیتی زانایانی هەرێمی کوردستان دەلێت، زەواجی مسیار پێچەوانەی عورفی کۆمەڵی کوردیە و بۆ کۆمەلەی ئێمە گونجاو نیە و بە پەسندی نازانینن بە هۆی نەگونجانی لەگەل مەقاصیدەکانی هاوسەرگیری لە ئیسلامدا یەکناگرنەوە بۆیە رەتکراوەتەوە .هەرچەندە لە کوردستان هیچ حالەتێکی مسیار بەشێوەیەکی ئاشکرا نەکراوە و لە میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیشدا ئەوەندە باسی هاوسەرگیری مسیار و پشتگیری لەو جۆرە هاوسەرگیریە تا ئێستا کەسێکمان نەبینیوە بێتە سەر شاشەکانی تیڤی یان تۆڕە کۆمەلایەتیەکان و بلێن هاوسەرگیری مسیاریان ئەنجام داوە. بۆیە هاوسەرگیری مسیار خۆی جێگەی گومانە یان هیچ کەسێک ئەنجامی نەداوە و یان بە هەر هۆکارێک باس نەکراوە. باس نەکردنی زواجی مسیار دەگەرێتەوە بۆ دوو هۆکار:یەکەم : عەیبە و شەرمە لە ئەنجامدانی هاوسەرگیریەک کە لە کۆمەڵگای کوردی جێگەی رەزامەندی نیە، ئەوەش خۆی جێگەی گومان دروست دەکات لەسەر چۆنیەتی هاوسەرگیریەکە.دووەم: زۆربەی ئەوانەی ئەو هاوسەرگیرانە ئەنجام دەدەن بە شێوەیەکی نهێنی هاوسەرگیری دەکەن، ئەمەش بۆخۆی لە رووی یاسایەوە تاوانە.ساڵی 2019 پرۆژەیەک بەناوی زواجی مسیار، 12ساڵ لەمەوبەر درایە پەرلەمان، بۆ دەرکردنی یاسایەک لەوباریەوە، بەڵام ئەو دەمە پڕۆژەکە رەتکرایە، ئێستا هەمان پڕۆژە، بەڵام بەناوی (هاوسەرگیری سەردەم) دەدرێتەوە پەرلەمان، خاوەنی پڕۆژەکە شێخ ئاریان بەرزنجی، رایدەگەیەنێ، لە زۆربەی وڵاتانی کەنداو و میسر و لوبنان ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە هەیە، بۆکوردستانیش پێویستە.پرۆژەیاساکە لە سێ ماددە پێکهاتوون. هۆکاری ناوگۆڕینی پڕۆژەکەی بۆ هەڵە تێگەیشتن لە بابەتی هاوسەرگیرییەکە و ناڕەزایەتی خەڵکی گەڕاندەوە. بەپێی ماددە 78ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان پڕۆژەیاساکە دەبێت لەلایەن حکومەت یان 10 پەرلەمانتارەوە پێشکەش بکرێت.
جیابوونەوە لە زواجی مسیار
چۆنیەتی خوتبەی مارەبڕینی هاوسەرگیریی کاتی خوتبەی مارەبڕانی هاوسەرگیریی کاتی بە دوو شێوە ئەنجام دەدرێ کە بریتین لە:• خوتبەی مارەبڕانی هاوسەرگیریی کاتی بە ئامادەبوونی مارەبڕلەم شێوازەدا کەسێک بە ناوی مارەبڕ دەبێتە نوێنەری ژن و مێردەکە و لێکیان مارە دەکات. لە کاتی خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕیندا دەڵێ: «زَوَّجتُ مُوَکِلَتی» “دادە” مُوَکِلی «کاکە» فِی المُدَهِ المَعلومه عَلی المَهر المَعلُوم» و لە کۆتاییدا بە نوێنەرایەتی لە پیاوەکە دەڵێ “قَبِلتُ التزویج لموکلی کلی”. خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕان لە لایەن هاوسەرەکانەوەلە شێوازی دووەمدا لایەنی سێیەم بوونی نییە و ژن و پیاو خوتبەی مارەبڕانی سیغەی مەحرەمێتییەکە دەخوێنن. لەم شێوازەدا ژنەکە سەرەتا دەڵێ: «زَوَجتُکَ نَفسی فی المُدَهِ المَعلومَه عَلَی المَهر المَعلُوم» و پیاوەکەش لە وەڵامدا دەڵێ: «قبلت التزویج» و لە ئەنجامدا دەبنە مەحرەمی یەکتر.
سیغە یان هاوسەرگیریی مسیار لە کوردستان
لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسێن هەرێمی باشووری کوردستان زیاتر دەروازەکانی بەرەو ڕووی جیهان بە گشتی و وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی کراوە. بە جۆرێک کە هەرێمی کوردستان بوو بە بەهەشتی دۆزینەوە هەلی کار و لە زۆربەی وڵاتانی جیهانەوە (لە هەر دوو ڕەگەزەکە بەتایبەت پیاوان) بارگەیان لە هەرێمی کوردستاندا هەڵدەخست. ئەم بیانییانە هەندێ جار بە ساڵ لە هاوسەرەکانیان بەدوور دەبوون و ئەمە ترسێکی لە ناو نەریتخوازان و ئیسلامییەکانی هەرێمی کوردستاندا دروست کرد کە نەکا بێڕەوشتی پەرە بستێنێ و ئەوە زەمینەی بۆ هێنانە گۆڕەوەی بابەتی هاوسەرگیریی مسیار خۆش کرد بەڵام لە لایەن ژنان و پیاوانی چالاکوانی مافەکانی ژنانەوە بە توندی بەرهەڵستی کرا بەڵام هەرچییەک بێ سیغە بە شێوەی یاسایی نەچووە بواری جێبەجێکردنەوە بەڵام لە ژێر جلی شاردا بە شاراوە و نیمچە ئاشکرا لە هەندێ شاری هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدرێ بەتایبەت شاری سلێمانی ئەویش لەبەر ئەوەی درێژایی سنوورەکەی لەگەڵ ئێران زیاترە و هەروەها خەڵکەکەشی لە چاو ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کودرستان زۆر نەریتخواز نین. ئەو ژنانەی کە سیغە دەکرێن هەندێکیان لە ناو شوقە و خانووی تایبەتدا دەژین کە لە ناویاندا ژنانی ئێرانی و هەروەها ژنانی ناوەڕاست و خوارووی عێراق بەدی دەکرێن دەینە هەرێمی کوردستان.
هەندێ لە پیاوە عەرەبەکان بە نیازی سیغەکردن یان هاوسەرگیریی مسیار ڕوو لە ئێران (مەشهەد) دەکەن. ماوەیەک لەمەوبەر مەشهەدییەکان لە دژی هاتنی عەرەبەکانی وڵاتانی کەنداو بە گشتی و عێراق بەتایبەتی بۆ مەشهەد بە نیازی سێکسکردن، ڕژانە سەر شەقامەکان و بە ناڕەزایەتینواندن پیشانیان دا کە هەندێ لە شێعەکانیش دژی ئەم نەریتەن و داوایان لە دەوڵەتی ئێران کرد کە پێش بەم توریزمە سێکسییە بگرێت.
هەروەها لە هەرێمی کوردستانیشدا کە سیغە یان هاوسەرگیریی مسیار دیاردەیەکی تا بڵێی نوێ و نانۆڕمە بە جۆرێک کە لە هەرێمی کوردستان وشەی “سیغەیی” جنێوە، دەنگی چالاکڤانانی مافەکانی ژن و زانایانی ئایینی دەرهێناوە.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستانیش سیغە یان هاوسەرگیریی مسیار دیاردەیەکی نانۆڕمە بەڵام لە ژێر هەژموونیی دەسەڵاتی شێعە بەم جۆرە هاوسەرگیرییەوە تێوەگلاوە. لە ئێستادا هیندیک پیاوانی کوردستانی باشور بە بیانووی ئاڵوگۆڕی بازرگانی یان گەشت و سەیران لەگەڵ هاوڕێکانیان دەچنە مەشهەد و شومال (باکور) و لەوێ ژن سیغە دەکەن و لە ژێر ناوی سیغە کاری سێکسی بەئەزموون دەکەن.
گەڕان
وتارە زانسیتییەکان
بابەتە پەیوەندیدارەکان
کتێبی دەنگیی ماڵێک لە سەر ئاومووشنگرافیی کتێبی ماڵێک لە سەر ئاوهۆکارەکان و هەڵسەنگاندنی درەنگ هاوسەرگیری کردن لە کوردستانپۆدکاستی کورتکراوی کتێبی “ماڵێک لەسەر ئاو”Changing the Attitude of Young People Towards Marriage with a Focus on Law and Environmental Conditions such as Religion Attitudes of Present Generation Towards Marriage with a Socio-cultural FocusFeminization of Poverty -The Cause and Consequence of Early Childhood Marriages in IranThe Nexus between the Temporary Marriage and Early Child Marriagesماڵێک لە سەر ئاوپێکهێنانی ژیان هاوبەش و بێمافیی ژنان
ناساندنێکی کورت
کامیل ئەحمەدی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەدایک بووە. خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە بواری مرۆڤناسیی کۆمەڵایەتی و ئێتنۆگرافیای وێنەیی لە زانکۆی کێنت لە وڵاتی ئینگلتەرا، و هەروەها خولە پسپپۆڕییەکانی سیاسەت لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین و شێوازی توێژینەوەی لە زانکۆکانی تری بەریتانیا وەرگرتووە و بە توێژەری بواری نەریتە زیانبەخشەکان ناسراوە . ئەحمەدی سەرپەرشتیار و سەرنووسەری کتێب و کۆمەڵە وتارە توێژینەوەییەکان بە هەر سێ زمانی فارسی و کوردی و ئینگلیزییە. ناوبرا و لە ساڵی ٢٠١٧ خەڵاتی “نامووس / شانازیی ڕاستەقینە”ـی لە ڕێکخراوی IKWRO لە زانکۆی یاسای لەندەن بە دەست هێناوە و لە ساڵی ٢٠١٨شدا خەڵاتی “ئەدەب و زانستە مرۆییەکان”ـی زانکۆی جۆرج واشینگتۆن بۆ کۆمەڵە بەرهەمەکانی بەشی ئەدەب و زانستە مرۆییەکان بەخشرایە کامیل ئەحمەدی. بەشێک لە بەرهەمەکانی بریتین لە: سازگاری و خۆڕاگری لە مەهاباد، ڕوانینێکی دیکە بۆ ڕۆژهەڵات و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا (باکوری کوردستان)، بە ناوی نەریت، ماڵێک لەسەر ئاو، زایەڵەی بێدەنگی، تاڵانی منداڵی و….
بابەتە پەیوەندیدارەکان
پرسیارە باوەکان
- هۆکارەکانی هاوسەرگیریی کاتی چین؟ لە ڕوانگەی ئایینی و لە ڕوانگەی هەندێک کەسی ئایینپەروەرەوە، هاوسەرگیریی کاتی ڕێکارێکی پاڵپشتانە بۆ بێوەژنەکان و ژنانی بێسەرپەرشت و کەمدەرامەتە کە گوایا دەتوانێ ڕێگریش لە سۆزانێتی و لەشفرۆشی بکات. بەڵام جیا لە ئاراستەی ئایینی، هەندێک پێیان وایە کە بە هۆی هاوسەرگیری کاتییەوە کۆمەڵێ لە پیاوان چێژخوازی و فرەچەشنخوازییان بەدی هاتووە و پێگەی ژنان لە ناو کۆمەڵگادا لاواز و مافەکانیان پێشێل بووە.
- یاساکانی سیغە چین؟ زۆرێک لە مەرجەکانی هاوسەرگیریی هەمیشەیی لە یاساکانی هاوسەرگیریی کاتیدا بوونی نییە. مەرجەکانی هاوسەرگیری کاتی بەم شێوەن: خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕینی هاوسەرگیریی کاتی لە لایەن کەسێکی ژیر و پێگەیشتووەوە (پێویست بە گرتنی پارێزەر ناکا و ئەگەر پیاو و ژنەکە شارەزای زمانی عەرەبی نەبن، دەتوانن خوتبەی هاوسەرگیریی کاتی بە زمانی فارسی بخوێننەوە)، و دیاریکردنی بڕی مارەیی و ماوەی هاوسەرگیریی کاتی بە پێی ڕەزامەندیی هاوسەرەکان. ژن لە کاتی هاوسەرگیریی کاتیدا نابێ ژنی هەمیشەیی یان کاتیی پیاوێکی دیکە بێ و ئەگەر پێشتر هاوسەرگیری کردبێ، ئەوا دەبێ ماوەی عەدەکەی تەواو بووبێت (ماوەی عەدەی هاوسەرگیریی هەمیشەیی نزیکەی سێ مانگە و عەدەی سیغەی کاتی نزیکەی چل و پێنج ڕۆژە. ژنی لەزکوێستاو بۆ سیغەبوون پێویستی بە ڕاگرتنی عەدە نییە). هاوسەرگیریی کاتی بە بێ مۆڵەتی باوک یان سەرپەرشتیاری کچەکە ڕێگەپێدراو نییە. هاوسەرگیریی کاتی لەگەڵ ژنی زیناکار لە پیاو حەرامە.
- یاسای فەرمیی ئێران سەبارەت بە سیغەی کاتی چییە؟ لە فیقهـ و یاسای فەرمیی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا بنەماکانی هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی، تەنانەت بۆ هاوسەرگیریی کاتیی منداڵ و لێک مەحرەمبوونیان، سەرەڕای ئەوەی لێک جیاوازن بەڵام وەکوو یەک سەیر دەکرێن. کە ئەمە ئاڵۆزییە یاساییەکانی تۆختر کردۆتەوە، چونکە دەبێتە هۆی لێکەوتەی ناخۆشی وەکوو هاوسەرگیریی منداڵان، وازهێنانی منداڵان و مێرمنداڵان لە قوتابخانە، پێشێلکردنی مافەکانی ژنان، پێشێلکردنی مافەکانی منداڵان، و دەرکەوتنی زیانی جەستەیی و دەروونی، بەتایبەت بۆ سەر کچان و ژنان.
- ڕێکارەکانی کەمکردنەوەی زیانەکانی هاوسەرگیریی کاتی چین؟ یاسادانان بۆ زیادکردنی تەمەنی هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی، تۆمارکردنی فەرمی و یاسایی سیغەی مەحرەمێتی / هاوسەرگیریی کاتی لە نووسینگەکانی تەڵاق و هاوسەرگیری، بە ناچاریکردن و بێبەرامبەرکردنی خوێندن، ئەنجامدانی ڕاوێژکاریی یاسایی و تەندروستیی بێبەرامبەر بۆ سیغەی مەحرەمێتی/هاوسەرگیریی کاتی، مەرجدارکردن و دانانی ئاستەنگی یاسایی بۆ سیغەی مەحرەمێتی/هاوسەرگیریی کاتی، یاسادانان لە بواری نەفەقە و مافی هەڵوەشاندنەوە بە قازانجی ژنان لە هاوسەرگیری کاتی، باشترکردنی بارودۆخی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کار و کارخولقێنی بۆ ژنان، ڕۆڵگێڕانی پیاوانی ئایینی وەک هێزی کاریگەر لە ناو ئایینپەروەرەکان لە پێناو گۆڕینی شێوەی هاوسەرگیریی کاتی لە ئێران، بەستێنسازیی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی لە ڕێگەی میدیای گشتی و ڕێکخراوە ناحکومییەکانەوە.
- خوتبەی مارەبڕین بۆ سیغەی کاتی چۆنە؟ لە شێوازی یەکەمدا کەسی سێیەم بوونی هەیە کە مارەبڕە و دەبێتە نوێنەری هەر دوو لا و پاش ئەوە بە نوێنەرایەتی لە ژنە دەڵێ «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (ناوی ژنە) مُوَکَّلی (ناوی پیاوە) فِی المُدَّهِ المَعلُومَهِ عَلَی المَهر المَعلُوم» و ئینجا به نوێنەرایەتی لە پیاوە دەڵێ: “قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (ناوی پیاو)”. لە شێوازی دووهەمدا ژن و پیاوە خۆیان خوتبەی سیغەی مەحرەمێتییەکەیان دەخوێنن. لەم حاڵەتەدا ژنە دەڵێ: «زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّهِ المَعلُومَهِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»؛ واتە من خۆم بۆ ماوەیەکی دیاریکراو و بڕە مارەییەکی دیاریکراو لە تۆ مارە کرد، و پیاوە لە وڵامدا دەڵێ: «قَبِلتُ التَّزویجَ» واتە من ئەم هاوسەرگیرییەم قبووڵ کرد. خوتبەی هاوسەرگیریی کاتی دەتوانرێ لە لایەن یەکێک لە لایەنەکان (پیاو یان ژن) بخوێنرێت. بۆ وێنە ئەگەر پیاوە خوتبەی مارەبڕینەکەی خوێند، لە پێشدا بە ژنە بڵێ: ئایا من دەتوانم ببمە نوێنەری تۆ و بۆ ماوە و بڕە پارەیەکی دیاریکراو تۆ لە خۆم مارە بکەم؟ ژنە لە وڵامدا دەڵێ: بەڵێ. ئەوجا پیاوە – وەک باسمان کرد – خوتبەکە دەخوێنێتەوە. هەڵوەشانەوەی گرێبەستەکە لە دەرەوەی ماوەی دیاریکراو لە سیغەی کاتیدا دەتوانرێ بە تەنیا لە لایەن ژنەوە ئەنجام بدرێت.
وەڵا هاوسەرگیریی مسیار من وای بۆ دەچم کە لە کوردستان دەرفرتێکە بۆ هەموو ئەوانەی کە هاوسەرگیریی هەمیشەییان بۆ مەیسەر نابێت. ئەم زەواجی مسیارە دەتوانێ بژاردەیەکی باش بێت.
دەی زەواجی مسیار یانی گرێبەستێکی عەشقی لە ماوەیەکی دیاریکراودا! تاکەکان بۆ ماوەیەک پێکەوە هاوسەرگیری دەکەن ئیتر دواتر یان پێکەوە بۆ هەمیشە هاوسەرگیری دەکەن یان لێک جیا دەبنەوە.
زه واجی مسیار کە تازە لە هەرێمیش بۆتە باو لێک مارەبڕینی کورتخایەنی نیوان دوو کەسە. تێکەڵێکە لە عەشق و هاوسەرگیری! دواتر لەقاوی دەدەن کە چییان پێکەوە کردووە.