English
Farsi (فارسی)
هاوسەرگیریی یان زەواجی مسیار یان سیغە گرێبەستێکی کاتییە کە بڕی مارەیی دیاری‌کراوی هەیە کە لە نێوان ژن و پیاودا دەبەسترێ و لە ئایینزای شێعەدا باوە، بەڵام لە ئێستادا بڵاوبوونەوەی ئەم دیاردە لە وڵاتی عێراق و هەرێمی کوردستانیشدا بۆتە باسی ڕۆژانە.
لەم جۆرە هاوسەرگیرییەدا، لەگەڵ کۆتایی‌هاتنی ماوەی دیاریکراو پەیوەندیی هاوسەرێتییەکە خۆ بە خۆ هەڵدەوەشێتەوە و هەر لەبەر ئەم هۆکارەش بە هاوسەرگیریی کاتی ناسراوە.
لێکدانەوەی زواجی مسیار یان سیغەی کاتی خەڵکە ئایینی و نەریتخوازە توندەڕەوەکانی کۆمەڵگا، هاوسەرگیریی کاتی بە فاکتەری ڕێگری‌کردن لە لەشفرۆشی و بەدڕەوشتیی تاکەکان دەزانن، لە بەرامبەردا نەیاران هاوسەرگیریی کاتی بە ڕێ‌دەرەتانێک بۆ داوێن‌پیسیی پیاوان و پێشێلکردنی مافەکانی ژنان و منداڵان دەیبینن.
بە وتەی چالاکوانانی یاسایی، ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە یەکێک لە هۆکارەکانی هاوسەرگیریی منداڵ و دەرکەوتنی توندوتیژی بەرامبەر بە ژنانە. لەم جۆرە پەیوەندییەدا پیاو لە بەرامبەر بڕە پارەیەکی دیاریکراو و بە شێوەی پێشوەختە داوای سێکس لە ژنە دەکات.
سیغە جگە لە فشارە دەروونییەکان و ناوناوتۆرەی کۆمەڵایەتی، ژن ڕووبەڕووی لێکەوتە و پرسگەلی پەیوەست سەرپەرشتیاری منداڵی بەرهەمی سیغە و هەروەها میرات دەکاتەوە.سیغە یان زواجی مسیار لە ڕوانگەی ژنەوەژمارەیەکی بەرچاوی ژنان لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی ناڤین و کوردستان حەزیان لە سیغە نییە و پێیان قێزەونە و بە لایانەوە پەسەندکراو نییە، بەڵام یاسادانەران شەرعیەتی نیمچە یاساییان بە سیغە داوە و بەشی ئایین‌پەروەری کۆمەڵگای ئێران هاوسەرگیریی کاتییان لە چوارچێوەی سیغەی مەحرەمێتیدا قبووڵ کردووە و پێی پابەندن.
زیانێک کە سیغە بە هاوسەرێتی دەگەیێنێتیەکێک لە واتا باوەکانی هاوسەرگیری، پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێردە. هەندێک لە توێژەران پێیان وایە کە بەهاکانی هاوسەرێتی لە نێوان ژن و پیاو بریتییە لە ڕاکێشەریی سێکسی، ڕێزگرتن، چێژ، قبوڵ‌کردن، متمانە و هاوسۆزی.یەکێک لە گرنگترین نموونە باوەکانی نێوان دوو هاوسەر، پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێردە. هاوسەرگیری جۆرێک پەیوەندی و گرێبەستە کە پەیوەندیی هاوسەرێتی نێوان ژن و مێرد لە سەر بنەمای ڕەفتار و ڕاکێشەریی سێکسی لە چوارچێوەی یاسایی و کۆمەڵایەتیی دیاریکراودا دادەمەزرێنێت.کەواتە بەو پێیەی کە لە کۆمەڵگا جیاوازەکاندا ئازادی و سنووردار‌کردنی ڕەفتاری سێکسی لە ژێر کاریگەریی فاکتەرە فەرهەنگی و ئایینی و کۆمەڵایەتییەکانی هەمان ئەو کۆمەڵگایانەدایە، بەسیستماتیک‌‌کردنی پەیوەندییە سێکسییەکان و دیاری‌کردنی سنوور و بازنەی ئەم بوارە هەمیشە بابەتی گفتوگۆ و لێکۆڵینەوە بووە .چارتی لێک‌بڵاویی ڕێژەی فرەیی خواستی وڵامدەران لە ڕوون‌کردنەوەی هاوسەرگیریی کاتییاسای فەرمیی ئێران سەبارەت بە سیغەی کاتیله فیقهـ و یاسای فەرمیی ئێراندا، هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی له ئێران، سەرەڕای حاڵەتە جیاوازەکەیان، وەکوو یەک سەیر دەکرێن و هەتا ئەمڕۆش ئەم بابەتە وەک بابەتێکی جیا و سەربەخۆ ئاوڕی لێ نەدراوەتەوە . ئەمە لە حاڵەتێکدایە کە ناڕوونیی یاسایی و ئایینی سەبارەت بە هاوسەرگیریی کاتی / سیغەی مەحرەمێتی لە ئێراندا بە بێ گوێدانە بارودۆخی کۆمەڵایەتیی ئێران بۆتە هۆی ئەوەی لێکەوتەی ناخۆشی وەکوو هاوسەرگیریی منداڵان، وازهێنانی منداڵان و مێرمنداڵان لە خوێندن، پێشێلکردنی مافەکانی ژنان، و خەسارەتی جەستەیی و دەروونی بەتایبەت بۆ سەر کچان و ژنانی لێ بکەوێتەوە. چارتی لێک‌بڵاویی فرەیی پابەندیی ئایینی وڵامدەران لە ڕوون‌کردنەوەی هاوسەرگیریی مسیار کتێبی ماڵێک لە سەر ئاو، جگە لەوەی لێکەوتەکانی سیغەی مەحرەمێتی لە سەر هاوسەرگیریی منداڵان لێک دەداتەوە، بەڵکوو سەرهەڵدان و بڵاوبوونەوەی شێوازە نوێکانی سیغەی گەورەساڵان، لاوازییە یاساییەکان و کاریگەرییەکانی لە سەر خەڵک بەتایبەت ئافرەتان لە حاڵەتەکانی مارەیی، نەفەقە، سەرپەرشتیاری و دووگیانیی نەخوازراو لە ناو ئێراندا تاوتوێ دەکات.زواجی مسیار لە هەرێمی کوردستان لەدوا فەتوای ئەنجومەنی بالای فەتوای یەکیتی زانایانی هەرێمی کوردستان دەلێت، زەواجی مسیار پێچەوانەی عورفی کۆمەڵی کوردیە و بۆ کۆمەلەی ئێمە گونجاو نیە و بە پەسندی نازانینن بە هۆی نەگونجانی لەگەل مەقاصیدەکانی هاوسەرگیری لە ئیسلامدا یەکناگرنەوە بۆیە رەتکراوەتەوە .هەرچەندە لە کوردستان هیچ حالەتێکی مسیار بەشێوەیەکی ئاشکرا نەکراوە و لە میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکانیشدا ئەوەندە باسی هاوسەرگیری مسیار و پشتگیری لەو جۆرە هاوسەرگیریە تا ئێستا کەسێکمان نەبینیوە بێتە سەر شاشەکانی تیڤی یان تۆڕە کۆمەلایەتیەکان و بلێن هاوسەرگیری مسیاریان ئەنجام داوە. بۆیە هاوسەرگیری مسیار خۆی جێگەی گومانە یان هیچ کەسێک ئەنجامی نەداوە و یان بە هەر هۆکارێک باس نەکراوە. باس نەکردنی زواجی مسیار دەگەرێتەوە بۆ دوو هۆکار:یەکەم : عەیبە و شەرمە لە ئەنجامدانی هاوسەرگیریەک کە لە کۆمەڵگای کوردی جێگەی رەزامەندی نیە، ئەوەش خۆی جێگەی گومان دروست دەکات لەسەر چۆنیەتی هاوسەرگیریەکە.دووەم: زۆربەی ئەوانەی ئەو هاوسەرگیرانە ئەنجام دەدەن بە شێوەیەکی نهێنی هاوسەرگیری دەکەن، ئەمەش بۆخۆی لە رووی یاسایەوە تاوانە. ساڵی 2019 پرۆژەیەک بەناوی زواجی مسیار، 12ساڵ لەمەوبەر درایە پەرلەمان، بۆ دەرکردنی یاسایەک لەوباریەوە، بەڵام ئەو دەمە پڕۆژەکە رەتکرایە، ئێستا هەمان پڕۆژە، بەڵام بەناوی (هاوسەرگیری سەردەم) دەدرێتەوە پەرلەمان، خاوەنی پڕۆژەکە شێخ ئاریان بەرزنجی، رایدەگەیەنێ، لە زۆربەی وڵاتانی کەنداو و میسر و لوبنان ئەو جۆرە هاوسەرگیرییە هەیە، بۆکوردستانیش پێویستە.پرۆژەیاساکە لە سێ ماددە پێکهاتوون. هۆکاری ناوگۆڕینی پڕۆژەکەی بۆ هەڵە تێگەیشتن لە بابەتی هاوسەرگیرییەکە و ناڕەزایەتی خەڵکی گەڕاندەوە. بەپێی ماددە 78ی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمان پڕۆژەیاساکە دەبێت لەلایەن حکومەت یان 10 پەرلەمانتارەوە پێشکەش بکرێت. چۆنیەتی خوتبەی مارەبڕینی هاوسەرگیریی کاتی خوتبەی مارەبڕانی هاوسەرگیریی کاتی بە دوو شێوە ئەنجام دەدرێ کە بریتین لە:• خوتبەی مارەبڕانی هاوسەرگیریی کاتی بە ئامادەبوونی مارەبڕلەم شێوازەدا کەسێک بە ناوی مارەبڕ دەبێتە نوێنەری ژن و مێردەکە و لێکیان مارە دەکات. لە کاتی خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕیندا دەڵێ: «زَوَّجتُ مُوَکِلَتی» “دادە” مُوَکِلی «کاکە» فِی المُدَهِ المَعلومه عَلی المَهر المَعلُوم» و لە کۆتاییدا بە نوێنەرایەتی لە پیاوەکە دەڵێ “قَبِلتُ التزویج لموکلی کلی”. خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕان لە لایەن هاوسەرەکانەوەلە شێوازی دووەمدا لایەنی سێیەم بوونی نییە و ژن و پیاو خوتبەی مارەبڕانی سیغەی مەحرەمێتییەکە دەخوێنن. لەم شێوازەدا ژنەکە سەرەتا دەڵێ: «زَوَجتُکَ نَفسی فی المُدَهِ المَعلومَه عَلَی المَهر المَعلُوم» و پیاوەکەش لە وەڵامدا دەڵێ: «قبلت التزویج» و لە ئەنجامدا دەبنە مەحرەمی یەکتر. سیغە یان هاوسەرگیریی مسیار جۆرە هاوسەرگیرییەکە کە لە ناو وڵاتانی ئیسلامیدا (بە هەر دوو ئایینزاکەوە) بوونی هەیە. لەم جۆرە هاوسەرگیرییانە هیچ کام لە لایەنەکان خۆیان بە هیچ یاسایەک نابەستنەوە و بۆ ماوەیەکی دیاریکراو بۆ تێرکردنی ئارەزووی سێکسی، دابینکردنی خواستە سۆزداری و خواستە مادییەکانیانەوە پێکەوە دەژین. یەکێک لەو ناوچانەی کە زۆرینە موسڵمانە و کەوتۆتە خۆرهەڵاتی ناڤین و هەڵگری هەر دوو ئایینزای شێعە و سوننەیە، وڵاتی کوردستانە کە لێرەدا باس لە کوردستانی ڕۆژهەڵات و هەرێمی کوردستان دەکەین. کوردستان ناوچەیەکە کە نە شێعە و نە سوننەکەی نەریتی سیغە یان مسیاریان نەبووە، ئەگەرچی هەندێک لە چالاکوانانی مافەکانی ژنان ئاماژە بە زاراوەی سووکەمارەیی دەکەن کە گوایە لە نەریتی کوردەواریشدا مسیار بوونی هەبووە. لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسێن هەرێمی باشووری کوردستان زیاتر لە جاران دەروازەکانی بەرەو ڕووی جیهان بە گشتی و وڵاتانی دراوسێ بەتایبەتی کراوە. بە جۆرێک کە هەرێمی کوردستان بوو بە بەهەشتی دۆزینەوە هەلی کار و لە زۆربەی وڵاتانی جیهانەوە (لە هەر دوو ڕەگەزەکەدا بەتایبەت پیاوان) بارگەیان لە هەرێمی کوردستاندا هەڵدەخست. ئەم بیانییانە هەندێ جار بە ساڵ لە هاوسەرەکانیان بەدوور دەبوون و ئەمە ترسێکی لە ناو نەریتخوازان و ئیسلامییەکانی هەرێمی کوردستاندا دروست کرد کە نەکا بێ‌ڕەوشتی پەرە بستێنێت. و ئەوە زەمینەی بۆ هێنانە گۆڕەوەی بابەتی هاوسەرگیریی مسیار خۆش کرد بەڵام لە لایەن ژنان و پیاوانی چالاکوانی مافەکانی ژنانەوە بە توندی بەرهەڵستی کرا. سیغە نەبوو بە یاسا بەڵام هەرچییەک بێ لە ژێر جلی شاردا بە شاراوە و نیمچە ئاشکرا لە هەندێ شاری هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدرێ بەتایبەت شاری سلێمانی ئەویش لەبەر ئەوەی درێژایی سنوورەکەی لەگەڵ ئێران زیاترە و لە ڕووی فەرهەنگییەوە لە ئێران نزیکترە و لە سونگەی ئیداریشەوە لە ئێران نزیکە، و خەڵکەکەشی لە چاو ناوچەکانی دیکەی هەرێمی کودرستان زۆر نەریتخواز نین. بە هۆی ئەو دۆخە ئابوورییەی کە لە ئێراندا ساز بووە ژنانی ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان پۆل پۆل دەچنە هەرێمی کوردستان و بە بیانووی کار خۆیان سیغە دەکەن. هەروەها ژنانی ناوەڕاست و خوارووی عێراقیش بە نیازی هاوسەگیریی مسیار ڕوو لە هەرێمی کوردستان دەکەن کە ئەوانیش لەبەر هەژاری یان بەڕەڵایی سێکسیی دەچنە هەرێمی کوردستان. ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە ژێر هەژموونیی دەسەڵاتی شێعە بەم جۆرە هاوسەرگیرییەوە تێوەگلاوە. لە ئێستادا پیاوانی کوردستانی ڕۆژهەڵات کە بۆ کارکردن ڕوو لە گەورەشارەکانی ناوەندی ئێران دەکەن و یان ئەو پیاوانەی کە بە بیانووی ئاڵوگۆڕی بازرگانی یان گەشت و سەیران لەگەڵ هاوڕێکانیان دەچنە مەشهەد یان شارە شێعەکانی دیکەی ئێران، لەو شارانەدا ژن سیغە دەکەن و لە ژێر ناوی سیغە/مسیار بەڕەڵایی سێکسی بەئەزموون دەکەن.
هۆکاری هاوسەرگیریی مسیار
یاسا و ڕێساکانی هاوسەرگیری کاتی
جیابوونەوە لە زواجی مسیار
سیغە یان هاوسەرگیریی مسیار لە کوردستان
ئەو ژنانەی کە لە هەرێمی کوردستاندا سیغە دەکرێن خەڵکی کوێن؟
بابەتە پەیوەندیدارەکان
پرسیارە باوەکان
- هۆکارەکانی هاوسەرگیریی کاتی چین؟ لە ڕوانگەی ئایینی و لە ڕوانگەی هەندێک کەسی ئایینپەروەرەوە، هاوسەرگیریی کاتی ڕێکارێکی پاڵپشتانە بۆ بێوەژنەکان و ژنانی بێسەرپەرشت و کەمدەرامەتە کە گوایا دەتوانێ ڕێگریش لە سۆزانێتی و لەشفرۆشی بکات. بەڵام جیا لە ئاراستەی ئایینی، هەندێک پێیان وایە کە بە هۆی هاوسەرگیری کاتییەوە کۆمەڵێ لە پیاوان چێژخوازی و فرەچەشنخوازییان بەدی هاتووە و پێگەی ژنان لە ناو کۆمەڵگادا لاواز و مافەکانیان پێشێل بووە.
- یاساکانی سیغە چین؟ زۆرێک لە مەرجەکانی هاوسەرگیریی هەمیشەیی لە یاساکانی هاوسەرگیریی کاتیدا بوونی نییە. مەرجەکانی هاوسەرگیری کاتی بەم شێوەن: خوێندنەوەی خوتبەی مارەبڕینی هاوسەرگیریی کاتی لە لایەن کەسێکی ژیر و پێگەیشتووەوە (پێویست بە گرتنی پارێزەر ناکا و ئەگەر پیاو و ژنەکە شارەزای زمانی عەرەبی نەبن، دەتوانن خوتبەی هاوسەرگیریی کاتی بە زمانی فارسی بخوێننەوە)، و دیاری‌کردنی بڕی مارەیی و ماوەی هاوسەرگیریی کاتی بە پێی ڕەزامەندیی هاوسەرەکان. ژن لە کاتی هاوسەرگیریی کاتیدا نابێ ژنی هەمیشەیی یان کاتیی پیاوێکی دیکە بێ و ئەگەر پێشتر هاوسەرگیری کردبێ، ئەوا دەبێ ماوەی عەدەکەی تەواو بووبێت (ماوەی عەدەی هاوسەرگیریی هەمیشەیی نزیکەی سێ مانگە و عەدەی سیغەی کاتی نزیکەی چل و پێنج ڕۆژە. ژنی لەزک‌وێستاو بۆ سیغەبوون پێویستی بە ڕاگرتنی عەدە نییە). هاوسەرگیریی کاتی بە بێ مۆڵەتی باوک یان سەرپەرشتیاری کچەکە ڕێگەپێدراو نییە. هاوسەرگیریی کاتی لەگەڵ ژنی زیناکار لە پیاو حەرامە.
- یاسای فەرمیی ئێران سەبارەت بە سیغەی کاتی چییە؟ لە فیقهـ و یاسای فەرمیی کۆماری ئیسلامیی ئێراندا بنەماکانی هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی، تەنانەت بۆ هاوسەرگیریی کاتیی منداڵ و لێک مەحرەمبوونیان، سەرەڕای ئەوەی لێک جیاوازن بەڵام وەکوو یەک سەیر دەکرێن. کە ئەمە ئاڵۆزییە یاساییەکانی تۆختر کردۆتەوە، چونکە دەبێتە هۆی لێکەوتەی ناخۆشی وەکوو هاوسەرگیریی منداڵان، وازهێنانی منداڵان و مێرمنداڵان لە قوتابخانە، پێشێلکردنی مافەکانی ژنان، پێشێلکردنی مافەکانی منداڵان، و دەرکەوتنی زیانی جەستەیی و دەروونی، بەتایبەت بۆ سەر کچان و ژنان.
- ڕێکارەکانی کەم‌‌کردنەوەی زیانەکانی هاوسەرگیریی کاتی چین؟ یاسادانان بۆ زیاد‌کردنی تەمەنی هاوسەرگیریی کاتی و سیغەی مەحرەمێتی، تۆمار‌کردنی فەرمی و یاسایی سیغەی مەحرەمێتی / هاوسەرگیریی کاتی لە نووسینگەکانی تەڵاق و هاوسەرگیری، بە ناچاری‌‌کردن و بێبەرامبەر‌کردنی خوێندن، ئەنجامدانی ڕاوێژکاریی یاسایی و تەندروستیی بێبەرامبەر بۆ سیغەی مەحرەمێتی/هاوسەرگیریی کاتی، مەرجدار‌کردن و دانانی ئاستەنگی یاسایی بۆ سیغەی مەحرەمێتی/هاوسەرگیریی کاتی، یاسادانان لە بواری نەفەقە و مافی هەڵوەشاندنەوە بە قازانجی ژنان لە هاوسەرگیری کاتی، باشتر‌کردنی بارودۆخی ئابووری و ڕەخساندنی هەلی کار و کارخولقێنی بۆ ژنان، ڕۆڵ‌گێڕانی پیاوانی ئایینی وەک هێزی کاریگەر لە ناو ئایین‌پەروەرەکان لە پێناو گۆڕینی شێوەی هاوسەرگیریی کاتی لە ئێران، بەستێن‌سازیی فەرهەنگی و کۆمەڵایەتی لە ڕێگەی میدیای گشتی و ڕێکخراوە ناحکومییەکانەوە.
- خوتبەی مارەبڕین بۆ سیغەی کاتی چۆنە؟ لە شێوازی یەکەمدا کەسی سێیەم بوونی هەیە کە مارەبڕە و دەبێتە نوێنەری هەر دوو لا و پاش ئەوە بە نوێنەرایەتی لە ژنە دەڵێ «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (ناوی ژنە) مُوَکَّلی (ناوی پیاوە) فِی المُدَّهِ المَعلُومَهِ عَلَی المَهر المَعلُوم» و ئینجا به نوێنەرایەتی لە پیاوە دەڵێ: “قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (ناوی پیاو)”. لە شێوازی دووهەمدا ژن و پیاوە خۆیان خوتبەی سیغەی مەحرەمێتییەکەیان دەخوێنن. لەم حاڵەتەدا ژنە دەڵێ: «زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّهِ المَعلُومَهِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»؛ واتە من خۆم بۆ ماوەیەکی دیاریکراو و بڕە مارەییەکی دیاریکراو لە تۆ مارە کرد، و پیاوە لە وڵامدا دەڵێ: «قَبِلتُ التَّزویجَ» واتە من ئەم هاوسەرگیرییەم قبووڵ کرد. خوتبەی هاوسەرگیریی کاتی دەتوانرێ لە لایەن یەکێک لە لایەنەکان (پیاو یان ژن) بخوێنرێت. بۆ وێنە ئەگەر پیاوە خوتبەی مارەبڕینەکەی خوێند، لە پێشدا بە ژنە بڵێ: ئایا من دەتوانم ببمە نوێنەری تۆ و بۆ ماوە و بڕە پارەیەکی دیاریکراو تۆ لە خۆم مارە بکەم؟ ژنە لە وڵامدا دەڵێ: بەڵێ. ئەوجا پیاوە – وەک باسمان کرد – خوتبەکە دەخوێنێتەوە. هەڵوەشانەوەی گرێبەستەکە لە دەرەوەی ماوەی دیاریکراو لە سیغەی کاتیدا دەتوانرێ بە تەنیا لە لایەن ژنەوە ئەنجام بدرێت.
وەڵا هاوسەرگیریی مسیار من وای بۆ دەچم کە لە کوردستان دەرفرتێکە بۆ هەموو ئەوانەی کە هاوسەرگیریی هەمیشەییان بۆ مەیسەر نابێت. ئەم زەواجی مسیارە دەتوانێ بژاردەیەکی باش بێت.
دەی زەواجی مسیار یانی گرێبەستێکی عەشقی لە ماوەیەکی دیاریکراودا! تاکەکان بۆ ماوەیەک پێکەوە هاوسەرگیری دەکەن ئیتر دواتر یان پێکەوە بۆ هەمیشە هاوسەرگیری دەکەن یان لێک جیا دەبنەوە.
زه واجی مسیار کە تازە لە هەرێمیش بۆتە باو لێک مارەبڕینی کورتخایەنی نیوان دوو کەسە. تێکەڵێکە لە عەشق و هاوسەرگیری! دواتر لەقاوی دەدەن کە چییان پێکەوە کردووە.