English
Farsi (فارسی)
ئێمە پێشنیارتان پێ دەدەین ئەم جوڵەگڕافییەی سەرەوە کە سەبارەت بە هاوسەرگیریی سپییە ببینن. ئینجا بۆ زانیاریی زیاتر لە بارەی ئامارەکانی هاوسەرگیریی سپی لە ئێران و کوردستان دەتوانن ئەم دەقە و دیکەی وتارەکانی ئەم لاپەڕە بخوێننەوە.
هاوسەرگیری سپی یەکێک لە جۆرەکانی پێکەوەژیانی هاوسەرەکانە کە گرێبەستی ئایینی یان یاسایی لە نێوانیاندا نییە و بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ کێشەکان و دابینکردنی پێداویستییەکانی جیهانی مۆدێرن سەری هەڵدا و هەروەها جۆرێک لە پێکهێنانی ژیانی هاوسەرێتییە کە بە فەرمی تۆمار ناکرێت.لە هاوسەرگیریی سپیدا، زانیاریی پەیوەست بە ڕێککەوتنی لایەنەکان لە هیچ نووسینگەیەکی تۆمارکردنی بەڵگە یاساییەکان تۆمار ناکرێت. پرسی هاوسەرگیریی سپی لە جیهاندا پرسێکی نوێ نییە، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا، لە شارە گەورەکانی ئێراندا ڕووی لە پەرەسەندنە. بە گوێرەی ئامارە نافەرمییەکان، هاوسەرگیریی سپی لە شارە گەورەکانی خۆرهەڵاتی ناڤین و ئێران و کوردستاندا ڕووی لە پەرەسەندنە، بەڵام سروشتی شاراوەی ئەم جۆرە ژیانە هاوبەشە وای کردووە کە دەستڕاگەیشتن بە ئامار لەو بوارەدا دژوار بێت.زۆرێک لە بەرپرسانی حکوومی و میدیاکان تێدەکۆشن پەرەسەندنی ئەم شێوازە ژیانە لە ناو خەڵک و گەنجاندا بشارنەوە، چونکە پەیوەندییەکانی نێوان ژن و پیاو لە ئێراندا بە پێی نۆرمە ئایینی و عورفییەکان پێناسە کراون و بیچمیان گرتووە و پەیوەندیی هاوسەرێتی، جگە لە فۆرمی هاوسەرگیریی هەمیشەیی و کاتی بە نایاسایی و تاوان دادەنرێت.بەڵام سەرەڕای پێشنیارە ئیسلامییەکان لە مەڕ ئەم بوارە و تەرخانکردنی تێچووی قورس بۆ بانگەشەی بەربڵاو بۆ هاندانی گەنجان بۆ پێکهێنانی خێزان، بەڵام گەڵاڵەی زارەکی و ڕێنماییە چارەسەرییەکان کە لە سەر بنەمای پیرۆزیی پێکهێنانی خێزان و زیادبوونی ڕێژەی حەشیمەتە و هەروەها ناکارامەیی و پێکهاتەی ناکۆک لەگەڵ پێداویستییە ئۆبژەییە مرۆییەکان وای کردووە کە ئەم دیاردە ڕۆژ لە دوای ڕۆژ پەرە بستێنێت. سەڕەڕای ئەمە، لەم ساڵانەی دواییدا ئەو گۆڕانکارییانەی کە لە کۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتدا بە هۆی هەلومەرجی نالەباری ئابووری وەکوو مەندیی ئابووری و بێکاری لە لایەک، سەرهەڵدانی مۆدێرنیتە و گۆڕانکاریی بەها –نۆرمەکان لە لایەکی دیکەوە، بووەتە هۆی ئەوەی گەنجانی ئەم نیشتمانە ژیانی بە بێ هاوسەرگیریی فەرمی یان هەمان هاوسەرگیریی سپی بە چارەسەرێکی لۆژیکی بۆ دابینکردنی پێداویستییە تاکەکەسی و کۆمەڵایەتییەکانی خۆیان بزانن چونکە ئەم چەشنە هاوسەرگیرییە لە بەرپرسیارێتیی یاسایی و کۆمەڵایەتی و باری قورسی خەرجییە ئابوورییەکانی هاوسەرگیریی فەرمی بێبەرییە. دیاردەی هاوسەرگیریی سپی لە ئێران زیاتر لە ناو لاوانی خوێندەوار و زانکۆییدا دەبینرێ، کەسانێک کە بە هۆکاری کاری و خوێندن بەرەو کەڵانشارەکان کۆچیان کردووە.بابەتگەلێکی گرینگی وەکوو گۆڕینی شێواز و ڕوانگەی گەنجان بەرامبەر بە ژیان و هاوسەرگیری، مافی ئازادیی هەڵبژاردن و مافی جەستە، کێشە و ئاستەنگەکانی هاوسەرگیریی هەمیشەیی بۆ ژنان، تەنگژە ئابوورییەکان، نەبوونی پیشەی گونجاو و ئایینبێزی لە هۆکارە سەرەکییەکانی پەرەسەندن، دەرکەوتن و سەرهەڵدان و بەردەوامبوونی هاوسەرگیریی سپین. هیچ ڕاپۆرتێک لەسەر هاوسەرگیریی سپی لە باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا تۆمار نەکراوە. ئەوەیکە هیچ لەسەری بڵاو نەکراوەتەوە بەو واتایەی نییە کە شتەکە بوونی نەبێت، بەڵام بەهۆی نەبوونی توێژینەوە لەسەر ئەم بابەتە و هەروەها جۆرێک بڤەبوونی باسکردنی بابەتەکە ئەگەر شتێکیش هەیە بە نهێنی و شاراوە ماوەتەوە و هێشتا هیچ زانیارییەکی ڕوونمان لەسەر ئەم دیاردەیە نییە. ئەگەری ئەوەیکە لە شارە گەورەکاندا دیاردەی هاوسەرگیریی سپی هەبێ زۆرە. زۆربەی ئەو ژنانەی کە چوونەتە ناو ئەم جۆرە پەیوەندییانەوە، پێیان خۆش بووە هاوسەرگیریی فەرمییان هەبێت. واتە هاوسەرگیریی سپی لە ئێران بە فاکتەرێک بۆ ئاسانبوونی هاوسەرگیریی فەرمی و دەروازەیەک بەرەو ناسینی یەکتر بەر لە هاوسەرگیریی فەرمی دەزانن و لەم کاتەدا بە هۆی نەڕەخساوبوونی هەلومەرجی ئابووری – کۆمەڵایەتی و یاسایی ملیان بە هاوسەرگیریی سپی داوە.
هاوسەرگیریی سپی زاراوەیەکی کۆمەڵناسییە، لە ڕووی دابونەریت و ئایین و یاسا زاڵەکانی سەر ئێران و کوردستان، وەک ڕەفتارێکی تاوانکارانە و ناشەرعی دادەنرێت. بەڵام سەرەڕای ئەمە و بە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی وشیاریی تاکەکەسی و کێشە ئابوورییەکانەوە ڕێژەکەی بەرەو فراوانبوون دەچێ و سروشتە شاراوە و هەستیارییە ئایدیۆلۆژی و سیاسییەکانی حکومەت نەیهێشتووە لەم بوارەدا ئامارێکی ڕەها بخرێتە ڕوو.
ئامار و زانیاریی پەیوەست بە ژیانی هاوبەش و هاوسەرگیری سپی
گۆڕانکارییەکانی ناو کۆمەڵگا
هۆکارەکانی پێشوازیکردن لە هاوسەرگیریی سپی
چارتی گرینگترین هۆکارەکانی هاوسەرگیریی سپی لە ئێرانهاوسەرگیری سپی لە باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستان
ڕوانگەی ژن و پیاو سەبارەت بە هاوسەرگیریی سپی
زۆربەی ئەو ژنانەی کە چوونەتە ناو ئەم جۆرە پەیوەندییانەوە، پێیان خۆش بووە هاوسەرگیریی فەرمییان هەبێت. واتە هاوسەرگیریی سپی لە ئێران بە فاکتەرێک بۆ ئاسانبوونی هاوسەرگیریی فەرمی و دەروازەیەک بەرەو ناسینی یەکتر بەر لە هاوسەرگیریی فەرمی دەزانن و لەم کاتەدا بە هۆی نەڕەخساوبوونی هەلومەرجی ئابووری – کۆمەڵایەتی و یاسایی ملیان بە هاوسەرگیریی سپی داوە.ئەمە لە کاتێکدا بوو کە پیاوان کەمتر حەزیان لە هاوسەرگیریی فەرمی بوو و یان نیازی ئەوەیان نەبوو کە لەگەڵ ئەو کەسەی کە هاوژووریان بوو هاوسەرگیری بکەن.پەیوەندیی سێکسی و لەدەستدانی پەردەی کچێنی بە هۆی ئەو گرینگییەی کە لە عورف و بیر و باوەڕە ئایینییەکاندا هەیەتی دەبێتە هۆی ئەوەی ژنان نەتوانن هاوسەرگیری لەگەڵ هەر کەسێکدا بکەن و بازنەی هەڵبژاردنەکانیان بەرتەسکتر و سنووردارتر ببێتەوە و زەختی فەرهەنگی و ئایینیی پەردەی کچێنی و پاکیزەیی دەبێتە هۆی ئەوەی پەیوەندیی هاوژووری بەردەوام بێ و ڕێژەی هاوسەرگیریی فەرمی بۆ تاکەکان بەتایبەت ژنان کەم ببێتەوە.بە گشتی لە پەیوەندییە هاوژوورییەکاندا کرێماڵ یان ڕەهنی خانووبەرە یەکێک لەو بابەتانەیە کە لایەنەکان لە سەر ئەوە ڕێک دەکەون کە بە شێوەی هاوبەشانە تێچووەکەی لە ئەستۆ بگرن.لە لایەکی دیکەوە ژیانی شوقەنشینی بە هۆی ئەوەی پەیوەندیی دراوسێیەتی کەم دەکاتەوە و تاکەکان بە پێچەوانەی گەڕەکخوازیی ڕابردوو، لە یەکەکانی بینای نیشتەجێبوون بە نەناسراوی دەمێننەوە و ئەمە جۆرێک لە نەناسراوی دروست دەکا کە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆی ئەوەی پەیوەندییە فەرمی یان نافەرمییەکانی هاوسەرەکان بۆ دانیشتوانی باڵاخانەکان زۆر گرینگ نەبێ و نەناسرێنەوە.لێکۆڵینەوەی ماڵێک بە درگای ئاواڵاوە “توێژینەوەیەکی گشتگیر سەبارەت بە هاوسەرگیریی سپی لە ئێران” بڵاو کراوەتەوە کە بۆ یەکەم جار لە ئێراندا و لە سەر ئاستی بەرفراوانی وڵاتی ئێراندا بە جەختکردنەوە لە سەر کەڵانشارەکانی تاران، مەشهەد و ئیسفەهان و لەگەڵ کۆمەڵگەیەکی ئاماریی بەرز و بەڕۆژ لایەنە ئاشکرا و شاراوەکانی ئەم دیاردە تاوتوێ دەکات. فایلی تەواو و پوختەی ئەم توێژینەوە لەم لاپەڕەدایە و هەروەها لە لاپەڕەی وتارەکانی ماڵپەڕی تایبەتیی نووسەردا دەست دەکەوێت.
گەڕان
وتارە زانسیتییەکان
ماڵێک بە درگای ئاواڵاوه
ماوەی دیاریکراو، بڕی مارەیی دیاریکراو بەراوردکردنی کاریگەریی کۆمەڵایەتی – ئابووریی هاوسەرگیریی کاتی (سیغه یان مسیار) لە ئێران
ژێر جلی شار شیکاری دیاردەی هاوسەرگیری سپی له کەڵان شارەکانی ئێران
ژوورێک بە درگای ئاواڵاوه: توێژینەوەیەکی گشتگیر سەبارەت بە هاوسەرگیریی سپی لە ئێران
تاوتوێی خەسارناسانەی بڕیاری مەحرەمێتی هاوسەرگیری کاتی (مسیار) له ئێران
ماڵێک بە درگای ئاوەڵاوه
بابەتە پەیوەندیدارەکان
هاوژینی له کوردستان
مووشنگرافیی کتێبی ماڵێک بە درگای ئاوڵاوه
هۆکارەکان و هەڵسەنگاندنی درەنگ هاوسەرگیری کردن لە کوردستان
Changing the Attitude of Young People Towards Marriage with a Focus on Law and Environmental Conditions such as Religion and Custom
وتارێک سەبارەت به هاوسەرگیریی سپی و ئامارەکانی پەیوەست بەو
Attitudes of Present Generation Towards Marriage with a Socio-cultural Focus
پێکهێنانی ژیان هاوبەش و بێمافیی ژنان
ناساندنێکی کورت
کامیل ئەحمەدی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەدایک بووە. خاوەنی بڕوانامەی ماستەرە لە بواری مرۆڤناسیی کۆمەڵایەتی و ئێتنۆگرافیای وێنەیی لە زانکۆی کێنت لە وڵاتی ئینگلتەرا، و هەروەها خولە پسپپۆڕییەکانی سیاسەت لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین و شێوازی توێژینەوەی لە زانکۆکانی تری بەریتانیا وەرگرتووە و بە توێژەری بواری نەریتە زیانبەخشەکان ناسراوە . ئەحمەدی سەرپەرشتیار و سەرنووسەری کتێب و کۆمەڵە وتارە توێژینەوەییەکان بە هەر سێ زمانی فارسی و کوردی و ئینگلیزییە. ناوبرا و لە ساڵی ٢٠١٧ خەڵاتی “نامووس / شانازیی ڕاستەقینە”ـی لە ڕێکخراوی IKWRO لە زانکۆی یاسای لەندەن بە دەست هێناوە و لە ساڵی ٢٠١٨شدا خەڵاتی “ئەدەب و زانستە مرۆییەکان”ـی زانکۆی جۆرج واشینگتۆن بۆ کۆمەڵە بەرهەمەکانی بەشی ئەدەب و زانستە مرۆییەکان بەخشرایە کامیل ئەحمەدی. بەشێک لە بەرهەمەکانی بریتین لە: سازگاری و خۆڕاگری لە مەهاباد، ڕوانینێکی دیکە بۆ ڕۆژهەڵات و باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا (باکوری کوردستان)، بە ناوی نەریت، ماڵێک لەسەر ئاو، زایەڵەی بێدەنگی، تاڵانی منداڵی و….
وتارە زانسیتییەکان
بابەتە پەیوەندیدارەکان
پرسیارە باوەکان
- هاوسەرگیریی سپی (یان هاوماڵی) چییە؟ هاوسەرگیریی سپی جۆرێکی دیکەی هاوسەرگیری و پێکهێنانی خێزانە کە بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ کێشەکانی جیهانی مۆدێرندا هاتە ناو ڕیزی جۆرە جیاوازەکانی هاوسەرگیری. لەم جۆرە هاوسەرگیرییەدا لایەنەکان (کچ/ژن و کوڕ/پیاو) بە بێ تۆمارکردنی هاوسەرگیرییەکەیان و تەنها بە ڕێککەوتنێکی هاوبەش لە نێوان هەر دووکیان پێکەوە دەژین. لۆژیکی و عەقڵییەتی مۆدێڕنیتە زۆر درەنگتر لە بەرهەمەکانی واتە تەکنەلۆژیا و پیشەسازی هاتە ناو جیهانی سێیەم و جیهانی ئیسلام. ئەگەرچی عەقڵییەتی مۆدێڕنیتە دواتر لە قاڵبی زانست و هونەر و ئەدەبیات و مافی مرۆڤ و … وەک شەپۆلێک ڕووی لە وڵاتانی دواکەوتووتر کرد، بەڵام ئەم وڵاتانە بەتایبەت وڵاتانی ئیسلامی زیاتر باوەشیان بۆ بەرهەم و تەکنەلۆژیاکانی مۆدێڕنیتە گرتەوە و لۆژیک و عەقڵییەتی مۆدێڕنیتەیان کپ کرد و هەندێ جار بگرە تەکفیریشیان کرد. گەیشتنی وڵاتانی ڕۆژاوایی بە مۆدێڕنیتە بە کۆمەڵێ قۆناغ و پرۆسەدا تێپەڕیوە کە هێشتا وڵاتانی دواکەوتوو لە یەکەم قۆناغیشدا نین. لەم وڵاتانەدا هێشتا خانەوادە دامەزراوەیەکی پیرۆزە بەڵام نەک هەر خانەوادەیەک بەڵکوو ئەو خانەوادانەی کە لە فیلتەری نەریت و ئایین و پێکهاتەی ئەو کۆمەڵگایەوە دەرچووبن، بۆیە هاوسەرگیریی سپی و ژیانی هاوسەرێتی بە بێ مارەکردن و هاوسەرگیری پێ تابۆیە و زۆر کەس وەک بەڕەڵایی سێکسی سەیری دەکەن، یاساکانی هیندیک له وڵاتان هەڵقوڵاوی ئەو پێکهاتەن کە نموونەکەی وڵاتی تورکیایە کە سەرەڕای ئیدعای دیمۆکڕاسی و پیشکەوتووبوون، بە فەرمانی ئەردۆغان نووستنگە دووڕەگەزییەکانی داخرا یان خامنەیی ڕێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران وتی هاوسەرگیریی سپی ڕەشترین جۆری هاوسەرگیرییە. ئەمە دەریخست کە هێشتا لە جیهاندا بەتایبەت لە خۆرهەڵاتی ناڤین دا کە سەڵتی، تەڵاق، بێوەمێردی یان بێوەژنی بڤەیە، ئاساییە کە داڕێژەرانی سیاسەت و یاسا هاوتەریب لەگەڵ ئایین و نەریت هاوسەرگیریی سپی قەدەغە بکەن، بەڵام نەوەی نوێ بە هۆی خوێندەوارییەوە لەگەڵ عەقڵییەتی مۆدێڕنیتە ئاشنا بووە کە مۆدێڕنیتە سەری ڕێزی بۆ هیچ پیرۆزییەک دانەنەواندووە و دژی نەریت و ئایین و بەهاکان ڕاست بووەتەوە. یەکێک لەو نەریتانەی کە مۆدێڕنیتە پیرۆزێتی لێ سڕیوەتەوە بنیاتی بنەماڵە و هاوسەرگیریی فەرمی و هەمیشەییە. هەروەها گەنجان و لە سەروویانەوە گەنجە خوێندکارەکان لە کەڵانشار و پێتەختی وڵاتاندا بە هۆی شوێنی کار و درێژەدان بە خوێندن و تێچووی قورسی ئاهەنگی هاوسەرگیرییەوە ڕوویان لە هاوسەرگیریی سپی کرد. بە باوەڕی زۆرێک لە کۆمەڵناسەکان و تەنانەت هەندێ لە ڕۆشنبیرانی ئایینی دەبێ سەر لە نوێ خوێندنەوەیەکی دیکە بۆ بنیاتی خانوادە و پاکیزەیی کچان و دابەشکردنی ئەرکەکان بکرێ و دەبێ قبووڵی بکەین کە ڕێژەی تەڵاق ڕوو لە زیاندبوونە و مەرج نییە ژن و مێرد بە هەر نرخێک هەتا هەتایە لەگەڵ یەکتر بژین و دەبێ یاسا ئاقاری خۆی لە ئایین و نەریت جیا بکاتەوە و ئەم دیاردە قبووڵ بکا و مادەی یاسایی بۆ دابنێت.
- سوودەکانی هاوسەرگیریی سپی چین؟ دابینکردنی پێداویستییە ئابوورییەکان، دەربازبوون لە زەخت و گوشاری کێشەکانی خانوبەرە، تێرکردنی ئارەزووە سێکسی و سۆزداری و بایۆلۆژییەکان، باشترناسینی یەکتر، توانای پچڕانی ئاسانی پەیوەندییەکە لە ئەگەری هەڵبژاردنی هەڵە، هاوکاریکردن و ئاسانکاری بۆ هەڵبژاردنی دروست بۆ هاوسەرگیریی هەمیشەیی، بەئەزموونکردنی جۆرێک لە پێکەوەژیانی بەر لە هاوسەرگیریی هەمیشەیی.
- زیانەکانی هاوسەرگیریی سپی لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی ناڤین چین؟ نەبوونی ئاسایشی دەروونی بۆ هاوسەرەکان، نهێنیبوونی پەیوەندییەکە لە چاوی خێزان و کۆمەڵگا، ترس لە ئاشکرابوونی پەیوەندییەکە، ئەگەری ڕوودانی توندوتیژی و نەبوونی پشتیوانیی یاسایی بە هۆی ترس لە لێکەوتەکانی بە تاوانبارناسران و تۆمەتبارکران بە زینا، نەبوونی پاڵپشتیی یاسایی، زیانگەیاندن بە داهاتووی ئەو کچانەی کە ئەم هاوسەرگیرییەیان ئەنجام داوە وەکوو لەدەستدانی پەردەی کچێنی و لێکەوتەکانی، دووگیانیی نەخوازراو، کەمبوونەوەی هەستی بەرپرسیارێتی، نەبوونی نەفەقە بۆ ژن، وەرنەگرتنی پشک و میراتی لایەنەکان لە یەکتر لە ئەگەری مردنی یەکێک لە لایەنەکان، کێشەی سەرپەرشتیاری و ناسنامەی ئەو مندالانەی کە لە ئەنجامی ئەم چەشنە هاوسەرگیرییەدا لەدایک دەبن و … .
- سزای هاوسەرگیریی سپی بە گوێرەی یاسای ئێران چییە؟ بە پێی یاساکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران (بە پێی مادەی ٢٢١ی یاسای سزادانی ئیسلامی)، هاوسەرگیریی سپی فەرمی نییە و وەک پەیوەندییەکی ناشەرعی لێی دەڕوانرێ و وەک زینا شیاوی سزادانە. هەروەها ئەگەر یەکێک لە لایەنەکان یان هەر دووکیان هاوسەریان هەبێ و بەم چەشنە پەیوەندییەوە تێوەگلابن ئەوە لە ژێر ناوی زینای موحەسنە تووشی سزای قورسی بەردبارانکردن دەبنەوە.
چەن خۆشە ئێمە لە سەردەمی ئێستادا چۆنمان پێ خۆشە دەتوانین هاوسەرگیری بکەین. هاوسەرگیریی سپی یەکێک لەو ڕێگایانەیە کە هەندێ کەس هەڵیدەبژێرن.
هاوسەرگیریی سپی یانی هاوسەرگیری بە بێ ئاهەنگ و کۆسپی یاسایی. بۆ وێنە کچ و کوڕ هاوسەرگیری دەکەن بەڵام لە دڵیاندا بەڵێن دەدەن کە بۆ هەمیشە پێکەوە بژین.
هاوسەرگیریی سپی یا هاو مالی زۆر کۆنە. بەڵام هێشتاش لە هەندێ جێگادا لەوانە کوردستان ئەنجام دەدرێت. پێموا ناتوانن هەژماری بانکی وەر بگرن.
جگە لە هاوسەرگیریی سپی نەبێ هیچ شتێک ناتوانێ پەیوەندیی عاشقانە پیشان بدات. کچ و کوڕ دڵیان لە یەک دەچێ و پێیان خۆشە پێکەوە بن، بە بێ ئەوەی زەختی یاسا و نەریتی عەشیرەتیان لە سەر بێت.