شوناس و ئەتنیکایەتی

ئێمە پێشنیارتان پێ دەدەین ئەم جوڵەگڕافییەی سەرەوە کە سەبارەت بە شوناس و ئەتنیکایەتی ببینن. ئینجا بۆ زانیاریی زیاتر لە بارەی ئامارەکانی شوناس و ئەتنیکایەتی لە ئێران و کوردستان دەتوانن ئەم دەقە و دیکەی وتارەکانی ئەم لاپەڕە بخوێننەوە.

ئێسنیکایەتی (Ethnicity) یان گرووپی ئێسنیکی ئاماژە بۆ ئەو گرووپە کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییانە دەکا کە لە بژێرە تەوەرییەکانی وەکوو زمان، ئایین، هۆز، نەتەوە، مێژوو، ڕێوڕەسم، داب‌ونەریت و فەرهەنگدا هاوبەشن و ئەم بژێرانە فاکتەری پەیوەندی و یەکگرتوویی نێوان ئەوانن.

 لە کۆمەڵگا فرەفەرهەنگەکاندا یەکپارچەیی کۆمەڵایەتی لە ناو ئێسنیکەکاندا یەکێک لە پێوەرە سەرەکییەکانی دیموکراسی و گەیشتن بە ئاسایش و ئازادی و دوورکەوتنەوە لە توندوتیژییە.

زیاتر ببینە

پرسیارە باوەکان

  • شوناسی ئێرانی چییە؟ چییەتی و چۆنیەتی و شوناسی هەر کۆمەڵگایەک کۆمەڵێک ناسێنەری مێژوویی، فەرهەنگی، کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئایینی و هتد دیاری دەکا کە فاکتەری جیاوازبوونی تاک و گروپەکان لە تاک و گروپە کۆمەڵایەتییەکانی دیکەیە. شوناسی هەر تاکێکی ئێرانی بە گوێرەی پێوەرەکانی ڕابردوو، ئێستا، داهاتوو و و خۆوێناکاریی تاکایەتی دیاری دەکرێت. مێژووی هاوبەش، زمان و فەرهەنگی هاوبەش، ژینگەی هاوبەش و ئایدیای گشتیی هەر تاکێک لە خۆوێناکارییە ئێرانی‌بوونەکەی وای کردووە کە شوناسی ئەو لە دیتران جیا ببێتەوە. کەواتە شوناسی ئێرانێتی هەستێکی بەکۆمەڵی هاوبەشە کە خەڵکی ئێران وەریدەگرن. ئەوە لە حاڵێکدایە کە هەندێک لە ئێسنیکەکانی ناو ئێران به هۆی هەڵاواردنی بەربڵاوی ئابووری، سیاسی، فەرهەنگی و ئایینییەوە خۆیان به نەتەوەی سەربەخۆ لە قەڵەم دەدەن.
  •  شوناسی نەتەوەیی چییە؟ شوناسی نەتەوەیی هەست‌کردن بە پەیوەستی و دەروەستیی بەرامبەر بە کۆمەڵگەی گشتی و ئەو کۆمەڵگایەیە کە تاک بۆتە ئەندامی و هەست بە هەندێ هاوبەشی لە بیروباوەڕ و بەها و نۆرمە فەرهەنگییەکان، زمان، ئایین، داب‌ونەریت، و ئەدەب و جوگرافیا، ئابووری و سیاسەت و هتد لە نێوان خۆی و دیتراندا دەکا کە هەر ئەم هاوبەشییانە هۆکاری یەکدەستیی گشتێتیی کۆمەڵگایە. 
  • یاسای بنەڕەتی سەبارەت بە زمانی دایکی چی دەڵێت؟ لە مادەی پازدەدا هاتووە: “زمان و ڕێنووسی فەرمی و هاوبەشی خەڵکی ئێران فارسییە. بەڵگەنامە، نامەنووسین، دەقی فەرمی و کتێبی دەرسی دەبێ بەم زمان و ڕێنووسە بێ، بەڵام بەکارهێنانی زمانە خۆجێیی و ئێسنیکییەکان لە چاپەمەنی و ڕاگەیاندنە گشتییەکان و فێرکردنی وێژە و ئەدەبیاتیان لە قوتابخانەکاندا لە پاڵ زمانی فارسی ڕێگەپێدراوە.” بە هۆی سەپاندنی زمانی فارسی وەک زمانێکی نیشتمانی و ستاندارد لە ئێراندا و بەتایبەت سەپاندنی تونداژۆیانەی ئەم زمانە لە قوتابخانەکاندا، هەندێک لە ئێسنیکەکان کە خۆیان وەک نەتەوە لە قەڵەم دەدەن لەم جیاکاری و هەڵاواردنە زۆر ناڕازین.
  • هەڵاواردنی ئێسنیکی لە ئێران؟ شوناسی ئێسنیکی و زیاتربوونی هەڵاواردن و توندوتیژیی لە لایەن دەسەڵاتی ناوەندی لە دژی بەشێک لە ئێسنیک و کەمایەتییەکان لە ئێران لەو پرسە کۆمەڵایەتییە گرنگانەیە کە ڕێگری لە یەکگرتوویی و یەکڕیزیی نیشتمانی دەکات. جگە لە لایەنە مادی و ئابوورییەکان ئەم هەڵاواردن و تاراندنی کۆمەڵایەتییە پەرە بە بێبەشییە کۆمەڵایەتی و فەرهەنگییەکانیش دەدات.