تعداد کودکان کار در ایران چقدر است؟

12 ژوئن روز جهانی مبارزه با کار کودکان است که توسط سازمان بین المللی کار برای افزایش آگاهی و فعالیت علیه کار کودکان معرفی شده است. هدف این سازمان تقویت جنبش جهانی علیه کار کودکان است. در حال حاضر چیزی در حدود 160 میلیون کودک کار در جهان وجود دارند که سهم کشورهای فقیر و جهان سوم بیشتر از بقیه است. با یادآوری این روز جهانی می‌خواهیم به وضعیت کنونی کار کودکان در ایران بپردازیم و اینکه تعداد این کودکان چقدر است و شرایطی که به این چالش بزرگ دامن زده‌اند چیستند؟

 

آمار کودکان کار در ایران

بر اساس منابع غیررسمی در ایران، تعداد کودکان کار در ایران یک میلیون نفر بیشتر است. اکثر منابع ارقام دقیقی ارائه نکرده‌اند! به دلیل عدم جمع اوری نکردن دقیق تعداد و عدم شفافیت دولت در ارائه آمار، تعداد دقیقی برای آسیب‌های اجتماعی از جمله کار کودکان وجود ندارد. از سال 2017 نیز آمار 60 هزار یا 70 هزار در مورد کار کودکان به طور رسمی در برخی منابع ذکر شده‌اند اما فقر و کار کودکان در سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته‌اند.

تعداد کودکان کار خیابانی تنها در تهران حدود 3 هزار نفر تخمین زده می‌شود. رشد اقتصادی در ایران از دهه 1370 در حد بسیار پایین باقی مانده است. در چنین جامعه‌ای، خانواده‌ها برای تامین معاش خود با مشکل مواجه هستند. بنابراین فرزندان این خانواده‌ها مجبور به کار می‌شوند و یا توسط والدین وادار به کسب درامد می شوند. کودکی که تجربه، دانش یا مهارت نداشته باشد، به ناچار شغل‌هایی مانند زباله گردی، نظافت شیشه‌های ماشین، خرده فروشی در مترو، فروش گل و یا کارهای سخت‌تری مانند کار در مزرعه یا کارگاها را انتخاب می‌کند.

در جدول زیر تعداد کودکان کار در ایران طبق آمار جدید همشهری آنلاین مورخ خرداد ماه 1401 منتشر شده است:

آمار رسمی کل کشور	70 هزار نفر
آمار غیر رسمی کل کشور	یک میلیون نفر
آمار رسمی تهران	3 هزار نفر
کودکان کار خارجی	80 درصد
کودکان ایرانی	20 درصد
کودکان کار با اعضای خانواده 4 تا 6 نفره	45 درصد
کودکان کار بدون والدین	0.2 درصد
کودکان زباله گرد	4 هزار نفر
کودکان کار پسر	72 درصد
کودکان کار دختر	28 درصد

 

وضعیت کودکان کار در ایران طبق آمار

برخی از شرایطی که منجر به افزایش کودک کار شده است شامل فقر، ناتوانی خانواده در امرار معاش، مهاجرت، جنگ، آداب و رسوم، اعتیاد، فروپاشی خانواده و والدین بدسرپرست یا مجرد هستند. کودک کار مستقیماً با آسیب‌های اجتماعی مرتبط هستند. طی پنج سال گذشته میزان آسیب‌های اجتماعی در ایران به دلیل تورم شدید اقتصادی افزایش یافته است. به تناسب تعداد کودکان کار و آسیب‌های ناشی از حضور آنها نیز افزایش یافته‌اند. شکست و مشکلات اقتصادی نیز منجر به افزایش جرایم اجتماعی شده است.

دختران نوجوان در کارگاه‌های کوچک و خیاطی در تهران مانند محله مروی کار می‌کنند. آنها باید از صبح تا شب پشت چرخ خیاطی در محله‌های تنگ بنشینند و کار کنند. آنها گاهی اوقات تا 10 ساعت در روز با دستمزد کم مشغول به کار هستند. این کارگاه‌ها معمولاً یا در طبقه زیرزمین یا طبقات بالای ساختمان‌های قدیمی در اتاق‌های کوچک و تنگ قرار دارند. در نتیجه، این دختران همیشه در برابر آزار و اذیت کارفرمایان خود محافظت نمی‌شوند.

متأسفانه، آزار جنسی به بخشی از زندگی کودکان کار تبدیل شده است. در حالی که آمار رسمی در این زمینه وجود ندارد اما شواهد نشان می‌دهند که برخی از کودکان کار در ایران مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند. به گفته مرکز تحقیقات ایدز: «میزان کودکان کار مبتلا به اچ آی وی مثبت با کارگران جنسی برابری می‌کند.» حدود 10 درصد از کودکانی که مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند در سن هفت سالگی به HIV مبتلا می‌شوند.

 

مافیای زباله، سوء استفاده از کودکان کار

یکی از صنایع پیشرو که از کودکان کار که عمدتا نیز مهاجرین غیر قانونی هستند بهره می‌برد، جمع آوری زباله است. جمع آوری زباله با حضور زنان و کودکان کم کم به یک شغل خانوادگی در ایران تبدیل شده است. بسیاری از زباله گردها کودکان هستند. برخی از آنها توسط باندها مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. بر أساس پژوهش یغمای کودکی تعداد کودکان جمع آوری زباله در پایتخت حدود 4 هزار نفر تخمین شده است. مقایسه سریع آمارهای سال قبل نشان می‌دهد که هزار کودک دیگر ظرف یک سال به جمع آوری زباله روی آورده‌اند.

درآمد روزانه کودکان زباله گرد 2 هزار میلیارد تومان است. این در حالی است که شهرداری تهران به تنهایی 200 میلیارد تومان از این شغل درآمد دارد. در اهواز حدود 3 هزار کودک به عنوان زباله جمع کن کار می‌کنند. در گزارشی به نقل از ایسنا: «جمع‌آوری زباله در اهواز به مافیا بزرگی تبدیل شده است. بسیاری از زباله گردها کمتر از سن قانونی هستند.» استان فارس حدود 800 کودک کار در سال 1400 شناسایی شدند. معاون اجتماعی سازمان بهزیستی استان فارس اعلام کرد که اکثر این کودکان بین 6 تا 17 سال و 16 درصد آنها دختران کار هستند.

 

کودکان گل فروش در میادین شهر

علاوه بر جمع آوری زباله، کودکان چهارراه‌ها گل و آدامس و دستمال کاغذی و غیره می‌فروشند و شیشه ماشین پاک می کنند که به طور روزانه می‌توان آنها را مشاهده کرد. دولت از اقدامی برای رسیدگی به این معضل اجتماعی کوتاهی می‌کند و تنها گهگاه این کودکان را از خیابان جمع آوری تنبیه می‌کند. اکثر این کودکان روزانه توسط ماموران شهرداری مورد آزار جنسی قرار می‌گیرند.

باندها و دسته های گلفروشی روزانه 30 تا 50 هزار تومان به کودکان کار حقوق می‌دهد. این در حالی است که به گفته خبرگزاری تسنیم: «متوسط​​درآمد روزانه هر مغازه گلفروشی بین 1.5 میلیون تا 2 میلیون تومان است.» درآمد کودکان شاغل در صنعت گل و گیاه حداقل به 1.2 میلیون تومان در ماه می‌رسد. بنابراین مافیای گلفروشی ماهیانه بین 45 تا 60 میلیون تومان درآمد دارند.

 

کلام آخر

آمار کودکان کار در ایران به مانند هر آمار دیگر در حوزه‌های دیگر که به معضلات کشور مربوط می‌شود، دقیق بیان نمی‌شود. دولت آمار دقیقی از کودکان کار ارائه نمی‌دهد و بیشتر آمارها طبق تحقیقات میدانی محدود توسط چند سازمان انجام شده است. دلیل این کار عدم شفافیت و زیر سوال نرفتن اقدامات دولت است. اما اگر هم دولت در این امر کوتاهی می‌کند اما آنچه در خیابان‌های شهر می‌بینیم، حکایت دیگری است. تعداد کودکان کار در ایران بیش از آمارهای رسمی و غیر رسمی است و با تداوم مشکلات اقتصادی این آمارها بیشتر نیز خواهد شد.