آداب و رسوم (هویت و قومیت)

دولت-ملت از اَشکال سیاسی عام دوران سرمایه‌داری است و هویت قومی و ملی هر دو ذیل بهره کشی سرمایه‌داری مدرن قابل بررسی هستند. برخی گروه های قومی به دلیل تبعیض بین مرکز و پیرامون، خود را در قالب “ملت” برساخت می کنند. اشتراک در عناصری همچون زبان، مذهب، فرهنگ، تاریخ، آداب ‌و رسوم و… عامل پیوند و انسجام میانِ گروه های انسانی تحت نام “قوم” است.

در جوامع چند فرهنگی، وجود همبستگی اجتماعی بین اقوام از شاخص‌‏ های اصلی تضمین صلح و امنیت شمرده می شود. فرهنگ و هویت ملی در جوامع چند قومی طی فرایند تبدیل آموزه‌های فرهنگی، هویتی و تاریخی اقوام مختلف جامعه به مطلوبیت‌های عمومی اكثر ساكنان آن سرزمین شکل می‌گیرد.

احساس تعلق و وفاداری به مولفه ها و نمادهای مشترک یک اجتماع ملی و مرز‌های جغرافیای سیاسی آن، “هویت ملی” را تشکیل می دهد. اما هویت ایرانی مفهوم سردرگمی است که بر سر تعیین شاخص‌های هویت ملی، تاریخ و ماهیت آن، اتحاد نظری وجود ندارد.

برخی از عدم اعتقاد به وجود چنین هویتی سخن می رانند و برخی بر میراث فرهنگ پارسی و خصایص مشترک فرهنگی به مثابه پایه‌های هویت ملی، تاکید می‌کنند. نژاد، مذهب، دولت و قلمرو مشترک به ندرت به مثابه عناصر اصلی در صورت‌بندی هویت ایرانی پی‌گرفته می‌شود. چالش ها از سویی شامل طیف‌هایی است که به استقلال از ایران می‌اندیشند و از سوی دیگر، متشکل از طیف‌هایی است که در ایجاد وحدت برون‌مرزی بین فارسی‌زبانان تلاش می کنند.

بررسی اقوام و ملیت های ایرانی از نظر مذهبی ( آداب و رسوم )

مذهب و هویت قومی: جدای از اقلیت های مذهبی غیر مسلمان در ایران؛ بخشی از بلوچ‌ها و کردها، گرایش مذهبی متفاوتی با مذهب رسمی کشور دارند. به باور اغلب این مردم، نگرش مذهبی حاکمیت، سبب ظلم و تبعیض در ابعاد سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، حقوقی، و اقتصادی نسبت به این اقوام شده است.

برخی از مطالبات و جنبش های گروه‌های هویتی و قومی در سده اخیر، بویژه در نظام جمهوری اسلامی، در راستای رفع این مظالم سیستماتیک بوده است.

راهکارهای رفع تبعیض‌ برای هویتهای قومی در ایران

تنوع قومی/ملیتی و مذهبی ایران، علیرغم این‌که می بایست بستر اتحاد و همبستگی ملی را فراهم کند، اما ناکارآمدی و سیاستهای مزورانه حاکمیت، آن را به منشا بروز تفرقه و تضاد در شرایط متعدد تبدیل کرده است. جهت تقلیل و ترمیم این تنش ها موارد زیر کارساز خواهد بود:
بستر سازی صلح و آشتی ملی با برنامه ریزی های سیاسی و فرهنگی در راستای توسعۀ روابط بین‌قومی/ملیتی.
ایجاد نگرش هم‌ارز مرتبط با هویت های قومی/ملیتی درکنارِ هویت ملی در تفکر و عملکرد مسولین نظام سیاسی.
ایجاد و اجرای برنامه هایی در راستای رشد عزم ملی جهت کاهش شکاف و تبعیض اجتماعی، اقتصادی و قومی.
زمینه سازی جهت اعطای حق تعیین سرنوشت و ایجاد سیستم فدراتیو.
حمایتگری برابر از اقوام مختلف در مواجهه با ساختار حقوقی و قانونی و برخورداری عادلانه آنها از حقوق و تکالیف موجود.
ایجاد برابری در بهره مندی از سرمایه‌های اقتصادی و برنامه‌های رفاهی و بهداشتی کشور.
ایجاد و توسعه بسترهای امن و آزاد آموزشی برای تحصیل به زبان مادری در مقاطع مختلف تحصیلی.
فراهم آوری زمینه های لازم در راستای شناخت و شناساندن اقوام/ملیتها و فرهنگ‌های متنوع سرزمین ایران برای گروه‌های اجتماعی دیگر.
بکارگیری پتانسیل های متنوع اقوام/ملیتها و فرهنگ ها در مسیر رشد و توسعۀ اجتماعی و اقتصادی.

قومیت یا ملیت؟ ( آداب و رسوم )

موضوع هویت و قومیت و گرایش‌های قومی در میانِ اقوام ایرانی/ ملیت، طی سده اخیر با مناقشاتی همراه بوده و حتی برخی اقوام، خود را در جایگاه ملت مستقلی قلمداد می کنند.

مسئله قومیت از دیرباز و مسئله ملیت در قرن اخیر از چالش برانگیزترین مسائل اجتماعی، فرهنگی، و سیاسی جوامع چند فرهنگی و چند قومیتی/ ملیتی به‌ویژه در جغرافیای سیاسی خاورمیانۀ جدید است که بستر مناقشات نظامی و ژئوپولتیکی را نیز فراهم ساخته است. از این روی استفاده از عنوان قوم برای اعراب، تُرکها، کُردها، بلوچها، تُرکمن و فارسها با احتیاط صورت می گیرد.

هر چند که پژوهشهای آکادمیک[1] و کاربرد مفاهیم در حوزه قومیتها، طبق موازین و اصول علمی در حوزه های دانش اجتماعی و سیاسی انجام می پذیرد؛ اما نتایج یافته ها و محتوای آن، هم در عرصه عمومی و هم در میان گروههای قومی/ملیتی با واکنش های متفاوتی مواجه می شود.

برخی از محققان و طیفی از افراد متعلق به گروههای هویتی بر این باورند که واحد کلان جمعی آنها «ملت» است نه «قوم» و بکارگیری عنوان قوم را تقلیل گرایی تلقی می کنند که در صدد حذف پیشینه تاریخی، فرهنگی، زبانی، تجارب جمعی، مولفه های نژادی و سرزمینی و الصاق هویت جمعی آنان به درون هویت ایرانی و ملت ایران است که با هدف تضعیف جایگاه واقعی آنها صورت می گیرد.

با این رویکرد مفهوم «قوم / ملت» ، اغلب با موضعگیری و انتقاد مواجه می شود. نتایج برخی از مطالعات علمی در مورد کاربست مفاهیم قوم و ملت، نشان می دهند که، عرب، تُرک، کُرد، بلوچ، تُرکمن و… با در نظر داشت مولفه های هویتی همچون: زبان، فرهنگ، پیشینه تاریخی، حافظه جمعی مشترک و … واجد تعریف ملت می باشند و تنها عناصر غایب برای نامیداری ملت، داشتن سرزمین رسمی و دولت و حاکمیت ملی است.

سخن پایانی ( آداب و رسوم )

کامیل احمدی، دانش آموخته مردمشناسی اجتماعی است که اجرای بسیاری از پژوهش‌های میدانی و گروهی در حوزه فرهنگ محلی، رسوم آسیب زا، حقوق کودکان، جنسیت، حقوق اقلیت‌ها و صلح و … را مدیریت کرده است. شما می توانید با بازدید بخش مقالات در سایت وی، به اطلاعات گوناگونی در این حوزه ها دسترسی داشته باشید.

[1] . جهت کسب اطلاعات بیشتر رجوع شود به: احمدی، کامیل. 1400. از مرز تا مرز: پژوهشی جامع در باب هویت و قومیت در ایران. نشر اینترنتی: آوای بوف. همچنین: واکاوی تحولات هویتی جامعه ایران در آستانه قرن جدید ( 15 ه.ش). در دست انتشار. نیز مقالات منتشر شده از همین محقق در زمینه اقوام : بررسی صلح‌مدار چالش‌ هویت قومی در ایران (مطالعه‌ای به ‌شیوۀ GT در بین پنج گروه قومی ایران).