شرایط ازدواج سفید در ایران چیست؟

یکی از روش های همزیستی انسان ها در جامعه، همباشی یا ازدواج سفید است که طی دهه های اخیر در میان جوانان ایران رواج یافته است. این نوع ازدواج با ازدواج سنتی مرسوم در جامعه کاملا متفاوت است. ازدواج سفید در ایران سندیت قانونی نداشته و رابطه زوجیت طرفین در جایی ثبت نمی شود. قانونی و شرعی نبودن این ازدواج ها باعث شده تا واکنش های تندی نسبت از سوی حکومت و بخش مذهبی جامعه به آن وارد شود. جهت آشنایی بیشتر با این پدیده در نهاد خانواده، به بررسی گذرای ازدواج سفید در ایران می پردازیم.

ازدواج سفید چیست؟

ازدواج سفید یکی از اَشکال همزیستی زوجین بدون قرارداد شرعی یا قانونی است که برای سازگاری با مشکلات و پاسخ به نیازهای دنیای مدرن پدیدار شده است و نوعی زندگی زناشویی است که ثبت رسمی نمی‌شود. در واقع یک زن و مرد (که گاها هم همجنسگرا هستند)‌ که اغلب نیز جوان هستند با تفاهم و اتفاق نظر، تصمیم می گیرند بدون رسمی کردن ازدواج خود زیر یک سقف رفته و زندگی مشترکی را آغاز کنند. ازدواج سفید از سال های دور در کشورهای غربی رواج داشته و پدیده جدیدی به شمار نمی رود.

تغییر نقش تولیدی و مصرفی خانوادة سنتی و انتقال و واگذاری آن به نهادهای متعدد جامعة جدید، زوال تدریجی خانوادة سنتی و ظهور صورتهای مدرن همزیستی را به دنبال داشت. این سبک از زندگی مشترک بتدریج در نقاط مختلف دنیا گسترش پیدا کرده و در بسیاری از کشورهای غربی زوجین از حمایت قانونی به مثابه زوجهای ازدواج کرده رسمی برخودار هستند. در سالیان جاری همباشی یا ازدواج سفید در نهایت به ایران و کشورهای مجاور نیز رسیده است. فرهنگ ایران معاصر با توجه به فشار شرع و آیین اسلام، تعریف واضحی از ازدواج داشته و نسبت به این موضوع حساسیت نشان می دهد. در واقع ازدواج از نظر اسلام زمانی پذیرفته شده است که در چارچوب قواعد دینی و مذهبی و با اذن و آگاهی ولیّ صورت گیرد.

پس طبیعی است که مقوله ای همچون ازدواج سفید که در آن چارچوب های قانونی، شرعی و عرفی رعایت نمی شود، تقبیح و سرزنش بخشی از جامعه و حاکمیت را در پی داشته باشد. ازلحاظ قوانین جمهوری اسلامی ایران ازدواج سفید رسمیت ندارد و در حکم زنا قابل‌ مجازات است هر چند اشد مجازات اعمال نشده و به نوعی وضعیت موجود توسط حکومت تحمل می شود. در این نوع ازدواج مسائلی همچون هزینه عروسی، خطبه عقد، مهریه، نفقه، اجرت المثل و… وجود ندارد. منتقدان بر این باورند که میزان تعهد و مسئولیت پذیری در آن نسبت به ازدواج مرسوم به مراتب کمتر است و احتمالا همین عامل، یکی از دلایل اصلی روی آوردن جوانان به ازدواج سفید است.

شرایط ازدواج سفید در ایران چیست؟

گزارشات ثبت شده مبنی بر گسترش ازدواج سفید در ایران حاکی از آن است که این پدیده در کلان شهرهای ایران رو به رشد است. البته به دلیل نگرش انتقادی جامعه اسلامی نسبت به این نوع ازدواج، بسیاری از ازدواج های سفید همچنان پنهانی انجام شده و آمار روزآمدی از آن ها به ثبت نمی رسد. بنابراین در حال حاضر نمی توان اطلاعات دقیقی در مورد کمّ و کیف ازدواج های سفید در ایران ارائه داد.

مسئولین، کارشناسان و فعالین حکومتی، ازدواج سفید را نوعی هنجارشکنی به شمار می آورند و آن را از پایه غلط می دانند. آن ها روابط زوجین خارج از چارچوب قانون و عرف را باطل و غیرقابل قبول می دانند و عموما موجودیت آن را کتمان می کنند و افرادی که به این نوع ازدواج روی آورده اند را مجرم و مستوجب مجازات می دانند. با وجود فعالیت های گسترده و تبلیغات مختلف مذهبی در خصوص قبح انگاری ازدواج سفید، شاهد گسترش این سبک از خانواده و ازدواج هستیم. اما چرا با وجود سخت بودن شرایط ازدواج سفید در ایران، هنوز هم قشری از جوانان به این نوع رابطه روی می آورند و آن را به ازدواج سنتی ترجیح می دهند؟ در بخش بعدی به این سوال پاسخ خواهیم داد.

علل استقبال از ازدواج سفید

موارد مهمی همچون تغییر سبک و دیدگاه جوانان به زندگی و ازدواج، حق آزادی انتخاب و حق بر بدن، مشکلات و محدودیت‌های ازدواج دائم برای زنان و مردان، تنگناهای اقتصادی، فقدان اشتغالِ مناسب و دین‌گریزی از مهمترین دلایل رشد و تداوم ازدواج سفید یا همباشی می‌باشد. در ادامه به مهم ترین علل استقبال از ازدواج سفید در ایران اشاره می کنیم:

مشکلات اقتصادی

مهم ترین مسئله ای که در هر پدیده اجتماعی نقش مهمی را ایفا می کند، مشکلات مالی و اقتصادی افراد یک جامعه است. ازدواج های مجلل و پرهزینه امروزی، افزایش سطح توقعات خانواده ها برای شروع و ساخت یک زندگی کامل و مرفه، در نظر گرفتن مهریه بالا و در عین حال افزایش میزان بیکاری، درآمد و تورم، مسئولیت سنگین فرزندپروری،… باعث شده تا جوانان نسبت به تشکیل خانواده سنتی دلسرد شده و اقدامی برای آن نکنند. در مقابل، ازدواج سفید چنین مشکلاتی را به دنبال ندارد. در ازدواج سفید، خبری از ریخت و پاش ها یا عروسی های مجلل نیست، مهریه ای در این نوع ازدواج تعیین نمی شود و عملا افراد مسئولیت و بار اقتصادی خانواده را به تنهایی بر دوش نمی کِشند.

مشکلات خانوادگی

برخی از جوانان امروزی توانایی برقراری رابطه و تعامل درست با خانواده های خود را ندارند. تفاوت سلیقه و نظر در بسیاری از مسائل زندگی میان خانواده ها و فرزندان، جدایی انداخته و آن ها را از یکدیگر دور کرده است. از طرفی ازدواج زیر سایه شرع و قانون محدودیت هایی را برای افراد و علی الخصوص زنان بدنبال دارد از جمله گرفتن پاسپورت، اجازه سفر، انتخاب شغل و محل سکونت و … باعث شده تا جوانان برای رسیدن به استقلال مورد نظرشان به ازدواج سفید روی آورند. ازدواجی که در دفترخانه های رسمی ازدواج به صورت قانونی ثبت نمی شود اما در عین حال ممکن است نیاز و آرامش فرد را فراهم کند.

دیگر علل استقبال از ازدواج سفید عبارتند از:

• مهاجرت تحصیلی و شغلی
• استقلال طلبی
• کاستن از بار فشار رکود و تورم در سایه همزیستی
• اطفای نیازهای روحی و عاطفی
• پاسخ به نیازهای جنسی و…

مزایا و معایب ازدواج سفید

وضعیت ازدواج سفید در ایران به شرایط کلی جامعه بستگی دارد. اینکه مشکلات اقتصادی، تعارضات میان خانواده ها، مشکلات فرهنگی، تورم و… در چه سطحی قرار بگیرد و شدت آن به چه میزان باشد؛ ازدواج سفید می تواند دارای مزایا و معایب مختلفی باشد. البته هر فردی از زاویه خود و شرایط ویژه اش به این پدیده نگاه می کند و از این رو نمی توان گفت این مزایا و معایب برای همگان یکسان عمل می کند.

مزایای ازدواج سفید:

• کاهش بار مشکلات اقتصادی همچون مشکل مسکن و دیگر نیازهای اقتصادی
• پاسخ به نیازهای عاطفی و جنسی و دسترسی آسان به ایجاد رابطه جنسی
• داشتن یک فرصت مناسب برای شناخت بیشتر طرف مقابل و کسب آمادگی برای شروع یک ازدواج دائمی
• امکان گسست و خروج از رابطه بدون تشریفات حقوقی
• کسب تجربه زندگی مشترک قبل از ازدواج دائمی و…

معایب ازدواج سفید در ایران:

• پنهان بودن ازدواج از خانواده ها و ایجاد فشار روانی حاصل از پنهانکاری و افشای رابطه
• امکان طرد از سوی خانواده و جامعه
• عدم امنیت روانی در رابطه به دلیل قانونی نبودن ازدواج
• نداشتن حمایت و پشتوانه قانونی در صورت بروز خشونت
• احتمال از دست دادن باکرگی و مشکلات بعد از آن برای ازدواج مجدد
• ترس از عواقب جرم انگاری و اتهام ارتکاب زنا
• بارداری های ناخواسته و پیامدهای بعد از آن و…
• نبردن سهم و ارث طرفین از همدیگر در صورت فوت
• مشکل حضانت و شناسنامۀ فرزندان احتمالی حاصل از این رابطه
• فقدان پشتوانه حقوقی و قانونی موثر

 

برای مطالعه بیشتر در این خصوص می توانید به تحقیق انجام شده در خصوص با کلیک کردن بر روی لینک دسترسی رایگان پیدا کنید.