در موشن گرافی بالا میتوانید اطلاعات مفیدی درباره صیغه موقت کسب کنید. برای مطالعه تکمیلی متن را بخوانید.
ازدواج موقت یا صیغه پیمانی مدتدار با مهریهای معیّن است که بین یک زن و مرد منعقد میشود و در مذهب شیعه رواج دارد. در این نوع ازدواج با پایان یافتن مدت تعیینشده رابطۀ زوجیت خودبهخود منقضی میشود و به همین سبب به ازدواج انقطاعی نیز معروف است. گروههای مذهبیِ تندروِ جامعۀ ایران ازدواج موقت را عاملی برای جلوگیری از فحشا و انحطاط اخلاقی افراد تلقی میکنند، درحالیکه مخالفان ازدواج موقت آن را مفری برای هوسرانی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان میدانند. به باور فعالان حقوقی، این نوع ازدواج یکی از زمینههای کودکهمسری و بروز خشونت علیه زنان است. در این نوع رابطه عموماً مرد با پرداخت مبلغی معیّن و بهصورت پیشپرداخت از زن رابطۀ جنسی دریافت میکند. صیغه جدا از فشارهای روانی و انگ اجتماعی، برای زن عواقب و مسائلی درخصوص حضانت کودکان حاصل از رابطه و نیز ارث درپی دارد.
براساس یافته های میدانی پژوهش خانهای بر روی آب (پژوهشی جامع درباب ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران) در جامعه ایران، دیدگاه متناقضی دربارۀ ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران وجود دارد. موافقانِ این امر ازدواجِ موقت را عاملی برای جلوگیری از فحشا و انحطاط اخلاقی جامعه میدانند، درحالیکه مخالفانْ آن را راهی درپی هوسرانی و عشرتطلبی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان تلقی میکنند.
جمعیت قابلتوجهی از زنان ایران صیغه را پسندیده نمیدانند و درنزد آنان این امر همواره با قبح همراه بوده و پذیرفته نیز نبوده است، ولی قانونگذاران برای صیغه مشروعیتِ شبهقانونی قائل شدهاند و بخش مذهبی جامعۀ ایران نکاح موقت در قالب صیغۀ محرمیت را پذیرفته است و به آن پایبند است.
زوج در لغت به معنای جفت و در مقابلِ فرد و تک قرار دارد و در اصطلاح به معنای قرین و همنشین است. در تعریف لغوی، به دو موجودی که در کنار یکدیگر قرار گیرند و براساس برنامهای معیّن، هدف مخصوصی داشته باشند، زوج گفته میشود. به این معنا، زوجیت، رابطۀ میان دو چیز است؛ به گونهای که وجود یکی بدون دیگری موجب اختلال در کارکرد اصلی و مورد انتظار میشود.
یکی از مصداقهای متعارف زوجیت، رابطۀ همسری میان زن و مرد است. برخی محققان، ارزشهای زوجیت در میان زن و مرد را شامل کشش جنسی، احترام، لذت، پذیرش، اعتماد و همدلی میدانند. از مهمترین ارزشهای میان دو زوج، کشش جنسی یا غریزۀ جنسی است. تزویج، نوعی پیوند و قرارداد است که رابطة زوجیت را بر مبنای رفتار و کشش جنسی در قالب قانونی و اجتماعی مشخصی، میان یک زن و یک مرد برقرار میکند.
بنابراین از آنجا که در جوامع مختلف، آزادی و محدودیتِ انجامِ رفتارهای جنسی تحت تأثیر عوامل فرهنگی، دینی و اجتماعی همان جامعه است، نظامبخشی به روابط جنسی و تعیین محدودهها و قلمروهای این عرصه همواره محل بحث و بررسی بوده است.
قانون رسمی کشور و صیغه محرمیت در ایران
در فقه و قانون رسمی کشور، ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران، باوجود ماهیت متفاوت آنها، یکسان درنظر گرفته شده و تا امروز به این موضوع بهعنوان امری مجزا و مستقل توجه نشده است.
این درحالی است که ابهام قانونی و مذهبی دربارۀ ازدواج موقت /صیغه محرمیت در ایران ، بدون درنظر گرفتن شرایط اجتماعی ایران، به پیامدهای ناخوشایندی مانند کودکهمسری، ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، نقض حقوق زنان، و آسیبهای جسمی و روانی بهویژه برای دختران و زنان انجامیده است.
انگیزۀ اصلی کار برروی این موضوع، یعنی ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت، درطی پروژۀ پژوهشی طنین سکوت، درباره ازدواج زودهنگام کودکان، برای نگارنده ایجاد شد
چراکه در ایران کودکان بسیاری هستند که در قالب صیغۀ محرمیت بدون دخالت قانونگذار به عقد یکدیگر درمیآیند و همین صیغۀ محرمیت، باوجود خلأهای قانونی و برخی هنجارهای اجتماعی، زمینهساز و تسهیلکنندۀ ازدواج زودهنگام آنان میشود.
در این حوزه، موضوعاتی همچون شیوههای نوین صیغه محرمیت، ضعفهای قانونی در این زمینه، و اثرات و مضرات آن بر افراد، بهویژه زنان، همچنان قابلتأمل است.
این پژوهش در چارچوب دیدگاه تفسیرگرایی و رویکرد روششناختی کیفی با استفاده از روش نظریۀ زمینهای در سه کلانشهر تهران، اصفهان و مشهد انجام شده است.
در روش زمینهای همانگونه که پرسش پژوهش را نمیتوان از ابتدا به دقت مشخص کرد، پیشبینی تعداد شرکتکنندگان در تحقیق نیز ممکن نیست و حجم نمونه از طریق دادههای جمعآوریشده و تحلیل آنها مشخص میشود.
لازم به ذکر است که نمونهگیری بدون هیچ محدودیتی در تعداد مشارکتکنندگان، ادامه مییابد تا اشباع نظری صورت گیرد (سرور، 1393: 146).
به دلیل حساسیت فرهنگی و دینی موضوع پژوهش و دشواری دسترسی به نمونهها از روش نمونهگیری غیرتصادفی استفاده شد.
اشباع نظری و اشباع داده پس از انجام 100 مصاحبه به دست آمد و برای اطمینان بیشتر، مصاحبههای بیشتری صورت گرفت.
پس از انجام 216 نفر مصاحبه، دربارۀ اشباع نظری و جامعیت پژوهش به اقناع رسیدیم. البته در این مسیر از نظارت و رهنمودهای متخصصان روش کیفی نیز بهره بردیم.
از مجموع 216 نفر مطالعهشده، 35 درصد مرد و 65 درصد زن بودند. همچنین به منظور غنیتر کردن مطالعه با کارشناسان مذهبی و فقیهان، کارشناسان حقوقی و وکلا و دفاتر ثبت ازدواج و طلاق نیز مصاحبه کردیم.
اطلاعات و دادههای پژوهش حاضر با استفاده از تکنیک مصاحبۀ آزاد و عمیق جمعآوری شده است.
نخست مصاحبهها گردآوری شد و سپس با استفاده از کدگذاری نظری (باز، محوری و گزینشی) آنها را تجزیه و تحلیل کردیم.
به منظور گردآوری دادهها، ابتدا برای دستیابی به مفاهیم و مقولههای مهمِ مشارکتکنندگان، روش مصاحبۀ گفتوگوی غیررسمی را به کار گرفتیم.
در مرحلۀ دوم، مقولهها و مفاهیم بهدستآمده در فرایند مصاحبه در راستای نمونهگیری نظری پیگیری شدند و پس از این مرحله که خطوط کلی مصاحبهها از طریق مفاهیم و مقولهها شکل گرفتند، پرسشهای مصاحبه با استفاده از روش مصاحبۀ نیمهساختاریافته، استاندارد شد و این فرایند تا اشباع نظری ادامه یافت.
در ادامه با اجرای کدگذاری باز، همزمان با جمعآوری دادهها، مقولههای عمده، زیرمقولهها و مفاهیم به دست آمدند.
با انجام کدگذاری محوری، زیرمقولهها به یکدیگر و به مقولههای عمده ربط پیدا کردند و نوع مقولهها از حیث علّی و فرایندی و پیامدی بودن، مشخص شدند.
کتاب خانهای بر روی آب، علاوهبر بررسی پیامدهای صیغۀ محرمیت بر ازدواج کودکان، به بروز و شیوع شیوههای نوین صیغۀ بزرگسالان، ضعفهای قانونی و اثرات آن بر افراد، بهویژه زنان، در موارد مهریه، نفقه، حضانت، و بارداریهای ناخواسته میپردازد
و برای نخستین بار موضوع صیغۀ محرمیت را در ایران مورد مطالعه قرار داده است و ازدواج موقت و شیوههای جدید و تغییر نگرش نسبتبه آن را در جامعۀ شهری کلانشهرهای تهران، مشهد و اصفهان با آمار بالا بررسی کرده است.
کتاب خانهای بر روی آب “پژوهشی جامع درباب صیغه محرمیت در ایران و ازدواج موقت” را نشر مهری چاپ کرده است و نسخۀ کامل به همراه مقالات مرتبط با آن در وبگاه شخصی نویسنده موجود است.
مصاحبه درباره صیغه موقت
درباره صیغه موقت بیشتر بخوانید
سوالات متداول
ازدواج موقت یا صیغه چیست؟ ازدواج موقت یا صیغه پیمانی مدتدار با مهریهای معیّن است که بین یک زن و مرد منعقد میشود و در مذهب شیعه رواج دارد. در این نوع ازدواج با پایان یافتن مدت تعیینشده رابطۀ زوجیت خودبهخود منقضی میشود و به همین سبب به ازدواج انقطاعی نیز معروف است. گروههای مذهبیِ تندروِ جامعۀ ایران ازدواج موقت را عاملی برای جلوگیری از فحشا و انحطاط اخلاقی افراد تلقی میکنند، درحالیکه مخالفان ازدواج موقت آن را مفری برای هوسرانی مردان و نقض حقوق زنان و کودکان میدانند. به باور فعالان حقوقی، این نوع ازدواج یکی از زمینههای کودکهمسری و بروز خشونت علیه زنان است. در این نوع رابطه عموماً مرد با پرداخت مبلغی معیّن و بهصورت پیشپرداخت از زن رابطۀ جنسی دریافت میکند. صیغه جدا از فشارهای روانی و انگ اجتماعی، برای زن عواقب و مسائلی درخصوص حضانت کودکان حاصل از رابطه و نیز ارث درپی دارد.
دلایل صیغۀ موقت چیست؟ از منظر دینی و درنزد برخی از مردم دینمدار، عقد ازدواج موقت راهکاری حمایتی از زنان بیوه و بیسرپرست و تنگدست است که گویا میتواند مانع ترویج فحشا هم باشد. اما جدای از رویکرد دینی، برخی معتقدند عشرتطلبی و تنوعطلبی برخی از مردان در این فرایند بیشتر محقق شده و سبب تضعیف موقعیت زنان در جامعه و نقض حقوقشان گردیده است.
.
صیغۀ چه احکامی دارد؟ بسیاری از الزامات عقد دائم در احکام ازدواج موقت غایب است. شرایط صیغۀ موقت بدین قرار است: خواندن خطبۀ صیغۀ موقت ازسوی فردی عاقل و بالغ (نیازی به گرفتن وکیل نیست و اگر زن و مرد به عربی مسلط نباشند میتوانند صیغۀ ازدواج موقت را به فارسی نیز قرائت کنند)، تعیین میزان مهریه و مدت زمان نکاح موقت با رضایت زوجین، زن درهنگام جاری شدن عقد موقت نباید در نکاح دائم یا موقت مرد دیگری باشد و درصورتی که قبلاً ازدواج کرده است، باید زمان عُدّۀ وی تمام شده باشد (مدت عُدّۀ ازدواج دائم در حدود سه ماه و عُدّۀ صیغۀ موقت در حدود چهل و پنج روز است. زن یائسه برای صیغه شدن به نگاه داشتن عُدّه نیازی ندارد). بدون اجازۀ پدر یا ولی دختر عقد موقت جایز نیست. زن زناکار در ازدواج موقت نیز بر مرد حرام است.
قانون و صیغۀ محرمیت یا ازدواج موقت؟ در فقه و قانون رسمی جمهوری اسلامی ایران اصول ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت، حتی برای عقد موقت کودکان و محرم شدن به هم، باوجود ماهیت متفاوت آنها، یکسان درنظر گرفته شده که ابهامات قانونی زیادی را دامن زده است، زیرا به پیامدهای ناخوشایندی مانند کودکهمسری، ترک تحصیل کودکان و نوجوانان، نقض حقوق زنان، نقض حقوق کودکان، و بروز آسیبهای جسمی و روانی، بهویژه برای دختران و زنان، انجامیده است.
راهکارهای کاهش مضرات ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت چیست؟ براساس نتیجهگیری پژوهش خانهای بر روی آب (پژوهشی جامع درباب ازدواج موقت و صیغه محرمیت در ایران) راهکارهای زیر میتواند کارا باشد: قانونگذاری برای افزایش سن ازدواج موقت و صیغۀ محرمیت، ثبت رسمی و قانونی صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت در دفاتر طلاق و ازدواج، اجباری و رایگان کردن تحصیلات، انجام دادن مشاورههای حقوقی و بهداشتی رایگان در صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت، مشروط کردن و ایجاد موانع قانونی برای صیغۀ محرمیت/ ازدواج موقت، قانونگذاری در زمینۀ نفقه و حق انحلال به نفع زنان در ازدواج موقت، بهبود شرایط اقتصادی و فراهمآوری فرصت اشتغال و کارآفرینی برای زنان، ایفای نقش روحانیان بهعنوان نیروهای تأثیرگذار در بین مذهبیها درجهت تغییر شکل ازدواج موقت در ایران، بسترسازی فرهنگی و اجتماعی ازطریق رسانههای جمعی و سازمانهای مردمنهاد.
خطبه عقد و روش جاری کردن صیغه و متن صیغۀ موقت؟ در روش اول شخص ثالثی به نام عاقد وجود دارد که از دو طرف، یعنی زوج و زوجه، وکالت میگیرد و پساز آن ابتدا به وکالت از خانم میگوید «زَوَّجتُ مُوکِّلَتی (نام خانم) مُوَکَّلی (نام آقا) فِی المُدَّةِ المَعلُومَةِ عَلَی المَهر المَعلُوم» و سپس به وکالت از آقا میگوید «قَبِلتُ التَّزویجَ لِمُوَکِّلی (نام آقا)». در روش دوم زن و مرد خطبۀ صیغۀ محرمیتشان را خود میخوانند. در این صورت زن میگوید «زَوَّجتُکَ نَفسِی فِی المُدَّةِ المَعلُومَةِ عَلَی المَهرِ المَعلُوم»؛ یعنی من خودم را با مدت معلوم و مهر معیّن به همسری تو درآوردم، و مرد در پاسخ میگوید: «قَبِلتُ التَّزویجَ»؛ یعنی من این ازدواج را قبول کردم. صیغۀ عقد موقت میتواند فقط ازسوی یکی از طرفین (مرد یا زن) خوانده شود. مثلاً اگر مرد صیغه را میخواند، ابتدا به زن بگوید: آیا من وکیلم تو را با مدت و مهر معلومشده به عقد خودم درآورم؟ زن در جواب میگوید: آری. آنگاه مرد ــ همانگونه که یاد شد ــ صیغه را جاری میکند. فسخ خارج از مدت تعیینشده در صیغۀ موقت میتواند بهتنهایی ازسوی زن انجام شود.
صیغه هوشمندانه ترین راهکار برای جلوگیری از فحشا در جامعه است که اسلام اونو آورده