ئاسەواری چەوساندنەوە لە جیهانی منداڵی

“ئاسەواری چەوساندنەوە لە جیهانی منداڵی (توێژینەوەیەکی گشتگیر سەبارەت بە جۆر و هۆکار و لێکەوتەکانی کاری منداڵان) لەمەڕ دیاردەی کاری منداڵان لە تارانی پایتەختی ئێرانە، کە ساڵی ٢٠٢٣ لە لایەن دەزگای چاپ و پەخشی دانیشفەڕ لە هەولێر چاپ و بڵاو کرایەوە.
ئەنجامەکانی ئەم توێژینەوە له ڕۆژی ١٢ی مانگی حوزەیران (مانگی جوون) کە ڕۆژی جیهانیی بەرەنگاربوونەوەی کاری منداڵانه، بڵاو بووەوه. لەم کتێبەدا جگە لە ناساندنی ٢٣ جۆری کاری منداڵان، هەندێک لە زەمینه و هۆکارە بنەڕەتییەکانی بەردەوامیی کاری منداڵان و ئەو مەترسییانەی کە به هۆی کارکردنی پێشوەختەوە ئاوقانی منداڵان دەبێتەوە، باس کراوە.

توێژینەوەی “ئاسەواری چەوساندنەوە لە جیهانی منداڵی” لە چوار بەش پێک هاتووە و لە ڕێگەی وتەکانی ئەو منداڵانەوە، ڕاستەوخۆ خوێنەر لەگەڵ ڕەنج و کێشەکانی منداڵانی کار ئاشنا دەبێت. توێژینەوەکە لە بەشی چوارەمدا بە پشتبەستن بە ئەزموونەکانی کاری مەیدانی و بۆچوونی پسپۆڕان و کۆمەڵگەی ئامانج، هەندێ ڕێکاری بۆ کەمکردنەوەی لێکەوتەکانی ئەم زیانانە خستۆتە ڕوو. هەروەها لەم لێکۆڵینەوەدا هەوڵ دراوە وتەزای کاری منداڵان له ڕوانگەی هەموو چالاکوانە تەوەرییەکانەوە واته منداڵان خۆیان و دایک و باوکیان و خاوەنکاران و چالاکوانان و پسپۆڕانی بواری منداڵان و بەرپرسانی حکومی له ڕێکخراو و ناوەندەکانی پەیوەست بە بواری کاری منداڵان (وەکوو شارەوانی، بێهزیستی (چاکژیانەوە) و هێزەکانی ئینتزامی تاوتوێ بکرێت. کەواتە تێڕوانینێکی فرەلایەنەی بۆ دیاردەی کاری منداڵان هەیە.

ئەوەی ئەم توێژینەوە لە توێژینەوەکانی دیکەی بواری کاری منداڵان جیا دەکاتەوە و بۆتە تایبەتمەندی و سنووری جیاکەرەوەی ئەم توێژینەوە لە توێژینەوەکانیتر، شێواز و میتۆدە چۆنایەتییەکەیەتی کە لە ئێراندا نموونەی ئەوتۆی نییە و دەچێتە ڕیزی توێژینەوە نوێکانی بواری منداڵانەوە. لە توێژینەوە و دەقی نوێدا، لە بری “لێکۆڵینەوە دەربارەی منداڵان” (Research about Children)، “لێکۆڵینەوە لەگەڵ منداڵان یان لە لایەن منداڵانەوە” (Research with or by Children) بەکار دەهێنرێ و کۆمەڵگەی ئامانج، واتە منداڵان، بگێڕەوەی ڕاستەوخۆی ژیان و منداڵیی خۆیانن. کەواتە جۆر و چۆنایەتیی ئەم توێژینەوە، لە ناو دڵی مەیدانی توێژینەوەوە هەڵقولاوە؛ لە ڕاستیدا خودی کۆمەڵگەی ئامانج بە ڕوانگەیەکی دیاردەناسانە و فرەلایەنەوە وتەزای کار، جۆر و مەترسییەکان و ڕێکارەکانیان تاوتوێ کردووە کە لەم نێوەندەدا تێگەیشتن و ناسیارییان لە کار و ئەزموونە دەروونناسییەکان و تێگەیشتنە هزرییەکان لە ژینگەی کار جێی سەرنجە.

بەو پێیەی کە توێژینەوەی “ئاسەواری چەوساندنەوە لە جیهانی منداڵی” بە شێوازێکی تێروتەسەل زۆربەی جۆرەکانی کاری منداڵانی لە گەورەشاری تاران و دەوروبەر لێک داوەتەوە، دەتوانین ئەنجامەکانی ئەم توێژینەوە بۆ سەرتاسەری وڵاتی ئێران بەتایبەت گەورەشارەکانی دیکەش بگشتێنین.

خاڵێکی سەرنجڕاکێشی دیکەی ئەم توێژینەوە داتا چۆنایەتییەکانە کە لە شیکاریی کۆتاییدا بە دەست هاتوون و لە ناو گێڕانەوەی بەشداربوواندا هەڵێنجێندراون و بە شێوەی چەندایەتی و لە شێوەی چارتێکدا خراونەتە ڕوو. هەندێک لەم ئامار و ئەنجامە بەڕۆژ و سەرنجڕاکێشانە بریتین لە:

– کەمبوونەوەی مەودای تەمەنیی منداڵانی کار لەچاو جاری پێشوو کە لە کاتی توێژینەوەکەدا تەمەنیان لە نێوان ٨ بۆ ١٣ ساڵ بوو.

– چالاکیی ژمارەیەکی زۆری منداڵانی کاری کۆچبەر: لێکەوتەکانی ئەم توێژینەوە دەریدەخەن کە زیاتر لە 70%ی منداڵانی کار کۆچبەرن و هەروەها دیاردەی ڕاکێشانی هەرچی زیاتری منداڵانی ئێرانی بۆ ناو پرۆسەی کار تا دێ زیاتر دەبێ و ئێستاش منداڵان لە ناو کارگەلی وەکوو زبڵگەڕی، گوڵفرۆشی، دەستفرۆشی، کارگەی ژێرزەمینی، کارکردن لە ماڵەوە، کارکردن بە عەرەبانە لە ناو بازاڕ و … خەریکی ئیشن.

– بوونی بەرچاوی منداڵانی نەتەوە جیاوازەکان، ڕاکێشانی هەرچی زیاتری کچۆڵەکان بۆ ناو بازاڕی کار، وازهێنان لە خوێندن، نەخۆشی و ئالوودەبوونی دایک و باوک، هەژاری و بێبەشییە کۆمەڵایەتییەکان کاریگەرییان لە سەر دەرکەوتن و بەردەوامیی کاری منداڵان هەبووە و بەردەوامیش ڕووی لە زيادبوونە.

“ئاسەواری چەوساندنەوە لە جیهانی منداڵی” توێژینەوەیەکە کە فایلە فارسییەکەی لە لایەن دەزگای چاپ و پەخشی ئاوای بووف و فایلە کوردییەکەی (زاراوەی سۆرانی) لە لایەن دەزگای چاپ و پەخشی دانیشفەڕەوە لە دوو توێی ٦٨٠ لاپەڕەییدا چاپ کراوە و ئەم بەرهەمە هەوڵێکە بۆ ئەوەی منداڵانی کار بە مافەکانیان بگەن. داگرتنی ئەم کتێبە بە شێوەی خۆڕایی لە ڕێگەی بەستەرە ئاماژەپێدراوەکانی سەرەوە پێشکەش بە خوێنەران و هۆگرانی دەکرێت.